Զորավար Անդրանիկ կամ Անդրանիկ Թորոսի Օզանյանը

Անդրանիկ Օզանյանը ծնվել է 1865 թվականի փետրվարի 25- ին, Արևմտյան Հայաստանի Շապին Գարահիսար բերդաքաղաքում, արհեստավորի ընտանիքում:1892 թ.-ին անդամագրվել է Հայ Հեղափոխական Դաշնակցություն կուսակցությանը,որից հեռացել է 1917 թ-ին: 1882 թվականին ավարտում է տեղի Մուշեղյան վարժարանը: Տեղի Մուշեղյան վարժարանն ավարտելուց մեկ տարի անց բանտարկվում է հայ բնակչությանը ահաբեկող ժանդարմին ծեծի ենթարկելու համար: Բանտից հաջող փախուստ իրականացնելով՝ Անդրանիկը տեղափոխվում էԿոստանդնուպոլիս, բայց շուտով վերադառնում է Արևմտյան Հայաստան, իսկ հետո էլ ուղևորվում է Ղրիմ ու Կովկաս՝ հայկական մարտական ջոկատներին զենքհասցնելու համար։ Գլխավորել է Սերոբին սպանող Բշարե Խալիլի սպանությունը, 1901 թ. Առաքելոց վանքի կռիվները։ 1902-1904 թթ. Անդրանիկի ջոկատները թուրքերի և քուրդ մահմեդականների դեմ մարտեր էին մղում Այնուհետև նա մտնում է այն ժամանակ կազմակերպած հայդուկային  խմբերի մեջ, որոնք անհավասար,բայց հերոսական պայքար էին մղում Օսմանյան Թուրքիայի հայաջինջ պլանների իրականացման դեմ, իրենց ազգային գոյության պաշտպանության համար:Նրան մեծ համբավ են բերել հատկապես Առաքելոց վանքի (1901, նոյեմբեր) և Աղթամարի (1904, օգոստոս) կռիվները: 1904-ի վերջին Անդրանիկը եղել է Իրանում ու Այսրկովկասում, հանդիպել է հասարակական, քաղաքական շրջանների հետ. Թիֆլիսում բարեկամական կապեր է հաստատել և 1914-20-ական թթ. մշտապես առնչվել ու խորհրդակցել է Հ. Թումանյանի հետ: 

Հայ-թաթարական կռիվների ժամանակ, զենք հայթայթելու նպատակով ուղարկվել է Ֆրանսիա և Բուլղարիա: Սասունում, Տարոնում և Վասպուրականում։ 1905 թ.-ին Անդրանիկն անցավ Կովկաս, որտեղ հայկական ազգային շարժման երևելի գործիչների հետ քննարկումէր օսմանյան լծի դեմ հետագա պայքարի հարցերը: Որպես հայ ազգային-ազատագրական շարժման գործիչ, Անդրանիկը շրջագայում է Թուրքիայում, լինում Կոստանդնուպոլիսում և անցնում Ռուսաստան: Այդ վայրերում նա ուսումնասիրում է իր հայրենակիցների վիճակը, ծանոթանում ազատագրական շարժումների գաղափարին: Արևմտյան Հայաստանի բազմաթիվ շրջաններում (Մուշում, Վանում Սասունում), Բուլղարիայում, Կովկասյան ռազմաճակատում և այլուր Անդրանիկը մասնակցել ու ղեկավարել է մոտ 150 ճակատամարտ:

Հրատարակել է հայդուկային կռվի իր ռազմուսույցը՝ «Մարտական հրահանգներ» (1906) կանոնագիրքը: 

1907 թվականին Անդրանիկը անցնում է Բուլղարիա, նպատակ ունենալով թուրքական բռնակալության դեմ մղվող Հայ ազատագրական պայքարին միացնել բուլղար ժողովրդի՝ նույն թշնամու դեմ մղվող պայքարին: Բուլղարիայում Անդրանիկը գրեց իր «Մարտական հրահանգները»` ընդհանրացնելով պարտիզանական պայքարի փորձը։ Հետագայում այդ փորձը լավ ծառայեց բուլղարացիներին՝ Առաջին Բալկանյան պատերազմի ժամանակ: Արևմտյան Հայաստանի ազատագրության հարցով Անդրանիկը զբաղվում է Ֆրանսիայում,Բելգիայում, Անգլիայում, Իրանում, Եգիպտոսում, Շվեյցարիայում, խոշոր աշխատանք է ծավալում զենք ու զինամթերք ձեռք բերելու համար:

1912-1913 թթ. բալկանյան ժողովուդների պատերազմի ժամանակ Անդրանիկը իր հայկական վաշտով բուլղարական բանակի կազմում հաղթում է թուրքական զորամասերին և գերի վերցնում Յավեր փաշային :Բալկանյան 1-ին պատերազմում (1912-13) Գ. Նժդեհի հրամանատարության ներքո Անդրանիկը կազմավորել է Հայկական կամավորական վաշտ և բուլղարական բանակի կազմում մարտնչել թուրքական, զորքերի դեմ, արժանացել սպայի կոչման ու մարտական շքանշանների: 1913թ. հունվարի սկզբին հայկական վաշտը բուլղարական զորքերի կազմում մտնում է Մարմարա ծովի եվրոպական ափ՝ Ռոդոսթո քաղաք:Առաջին աշխարհամարտի (1914-18) սկզբին եկել է Թիֆլիս, նշանակվել Հայկական 1-ին կամավոր, ջոկատի (Կովկասյան բանակի կազմում) հրամանատար, ղեկավարել է շուրջ 20 հաղթական ռազմական, գործողություններ, մեծ դեր խաղացել հատկապես Դիլմանի ճակատամարտում (1915, ապրիլ), Բիթլիսի ազատագրման ժամանակ,որում Կովկասը փրկվեց թշնամու ներխուժումից։ Անդրանիկը պարգևատրվում է Գևորգյան բազմաթիվ շքանշաններով: Գեներալ-մայորի զինվորական կոչում  ստացած Անդրանիկ Օզանյանը մեկնում է Էրզրում՝հայկական զորամասերի ուժերով Հայաստանի պաշտպանությունը կազմակերպելու համար: Դա այն շրջանն էր, երբ Հայաստանում իշխանության գլուխ անցան դաշնակները, 1918թ. հունիսի 4-ին Բաթումում Թուրքիայի հետ կնքած պայմանագրի համաձայն, պատրաստվում էին ցրել հայկական ջոկատները և մասնավորապես Անդրանիկի ջոկատը: Նա հրաժարվում է կատարել Բաթումի պայմանագրի պահանջները և անցնում Նախիջևան: Անդրանիկը հակվում էր դեպի Խորհրդային Ռուսաստանը:

Կանխատեսելով Բաքվում խորհրդային զորքերի և Անդրանիկի զորամասերի միացմա նվտանգը, դեռևս 1918թ. հուիսին Էնվեր փաշան  խուճապահար հրամայում է թուրքական զորքերին. «Հանուն օսմանյան արդար կայսրության ոտքի հանեցեք զենքի ընդունակ բոլոր իսլամներին՝ Կովկասում մեր կարգերը հաստատելու համար»:

1919թ. հալածվելով բազմաթիվ թշնամիներից, Անդրանիկը անցնում է արտասահման, այնտեղից շարունակելու իր պայքարը ազատ ու անկախ Հայաստանի համար:

 Անդրանիկը մահացավ 1927 թ. օգոստոսի 30/31-ին, Չիքո (Սակրամենտոյի մոտ) քաղաքի Ռիչարդսոն Սփրինգս հանքային ջրերի առողջարանային համալիրում՝ սրտի կաթվածից (ԱՄՆ) և սեպտեմբերին թաղվեց Ֆրեզնոյի «Արարատ» գերեզմանատանը։ Մեռնելուց առաջ պատգամել է` իր աճյունը տեղափոխել հայրենիք ու հանձնել մայր հողին: Ժամանակի, բարդ քաղաքական հանգամանքների պատճառով հնարավոր չեղավ իրականացնել մեծ զորավարի վերջին ցանկությունը: 1928 թ. հունվարին նրա աճյունը փոխադրվեց Փարիզ և վերաթաղվեց Պեր-Լաշեզ գերեզմանոցում, իսկ տարիներ անց 2000 թ.-ին այն տեղափոխվեց Հայրենիք՝ Երևանի Եռաբլուր պանթեոն։ Անդրանիկի անունով են կոչվում հրապարակներ, փողոցներ, դպրոցներ, նրա պատվին տեղադրված են արձաններ և հուշատախտակներ աշխարհի մի շարք երկրներում (Հայաստան, Բուլղարիա, Ֆրանսիա, Ռումինիա)։ Նրան են նվիրված մեծ թվով ժողովրդական ստեղծագործություններ, գրքեր և հոդվածներ տարբեր լեզուներով։ 

Հայ ժողովուրդը երգեր է հորինել Անդրանիկի մասին, նրա անունը դասել է Վարդան Մամիկոնյանի և Դավիթ Բեկի անունների շարքում, նրա կերպարի մեջ տեսնելով իր առասպելական հերոս Սասունցի Դավթի գծերը:

Օսմանցու դեմ զենք բարձրացրիր,

Ահեղ կռիվ դու մղեցիր,

Հայրենիքդ պաշտպանեցիր,

Թշնամուն դուրս շպրտեցիր:

Կոտորածին չընկճվելով՝

Բազում կյանքեր դու փրկեցիր

Ճակատագրի բերումով

Դու Հունգարիա մեկնեցիր,

Մեզ բախտակից ժողովրդին

Օգնության ձե՛ռք մէկնեցիր:

Հայրենիքի կարոտն անսանձ

Սակայն շուտով քեզ հաղթեց,

Էրգրի կարոտով պարուրված,

Վերադարձար շուտով ետ:

Վերադարձար սակայն կրկին

Քիչ մնացիր քո երկրում՝

Հայաստանը այն չեր դարձել

Ինչ որ կուզեիր տեսնել դու:

ՈՒ կրկին մեծ ցավ ապրելով՝

Օտար երկիր մեկնեցիր

ԱՄՆ-ում վախճանվեցիր,

Պեր-Լաշեզում դու թաղվեցիր:

7-ը դեկտեմբերի 1988 թվական.../Il 7 dicembre 1988

25 տարի անց հիշողությունները դեռ թարմ են.......
 1988 թ. դեկտեմբերի 7-ի ժամը 11:41-ին վայրկյանների ընթացքում և ավերածություններ եղան Հայաստանի 21 քաղաքներում  և 324 գյուղերում, ոչնչացվեց Սպիտակ քաղաքն ու հարակից գյուղերը, քանդվեց Հայաստանի երկրորդ քաղաքի` Գյումրիի (Լենինական) շինությունների 80 տոկոսը, վնասներ կրեց Վանաձորը: Բնական արհավիրքն ընդգրկեց երկրի տարածքի ավելի քան 40%-ը` Շիրակի, Լոռու, Արագածոտնի ու Տավուշի մարզերը: Պաշտոնական տվյալներով, ընդամենը 30 վայրկյանի ընթացքում բնական աղետը դարձավ 25 հազար մարդու մահվան պատճառ, 100 հազարը ստացան մարմնական տարբեր աստիճանի վնասվածքներ, 500 ընտանիք մնաց անօթևան: Դադարեցին գործել 170 արդյունաբերական ձեռնարկություններ, շուրջ 1200 անասնապահական շինություններ ավերվեցին։ Հայաստանի տնտեսությանը հասցված վնասը կազմեց 13 մլրդ ռուբլի։Շուրջ 170 հազար մարդ դուրս բերվեց աղետի գոտուց և հանգրվան գտավ ԽՍՀՄ տարբեր հանրապետություններում։Հայաստանին համակողմանի օգնություն ցույց տվեցին աշխարհի ավելի քան 113 երկրներ և 7 միջազգային կազմակերպություններ։
Երկրաշարժի առաջին ժամերից սփյուռքի հայությունը համախմբվեց և բազմակողմանի օգնություն ցույց տվեց իր հայրենակիցներին։ Նրանց կողմից ստեղծվեցին «ՍՈՍ Արմենի», «Ազնավուրը Հայաստանին» և տասնյակ այլ կազմակերպություններ։ Բազմաթիվ սփյուռքահայեր շտապեցին հայրենիք՝ իրենց հետ բերելով սննդամթերք, հագուստ, դեղորայք։ Նրանցից շատերը՝ բժիշկներ, հոգեբաններ, շինարարներ, ճարտարապետներ, մնացին Հայաստանում և անմիջականորեն մասնակցեցին փրկարարական և վերականգնողական աշխատանքներին։
Տարբեր պետություններ շարունակեցին օգնությունը Հայաստանին նաև հետագա տարիներին։ Իտալացիները մի ամբողջ բնակելի թաղամաս կառուցեցին Սպիտակում, նորվեգացիները՝ ժամանակակից հիվանդանոց, որը կրում է մեծ հայասեր Ֆ. Նանսենի անունը։ Թաղամաս են կառուցել ավստրիացիները։ Գյումրիում շահագործման հանձնվեց անգլիացիների կառուցած դպրոցը, որի բացմանը մասնակցեց Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերը և այլն։
Դեկտեմբերի 7-ին Հայաստանի  երկրաշարժի զոհերի հիշատակի օրն է:

Terremoto in Armeni 07/12/1988

25 anni dopo, i ricordi sono ancora freschi ...
Il 7 dicembre 1988, alle 11:41 locali, un terremoto di magnitudo 6.9 colpì l’Armenia nordoccidentale e fu seguita quattro minuti dopo da un aftershock di magnitudo 5.8. Le scosse colpirono un’area di 80 km in diametro. una violentissima scossa di terremoto distrugge la città e registrarono 25000 morti.
 Il grande numero dei morti fu dovuto anche all’orario. Si pensa, infatti, che se il terremoto fosse avvenuto alcuni minuti dopo, le scuole – le cui strutture erano più che scadenti – sarebbero state vuote.
Il sisma di magnitudo 7,1 della scala Richter rase al suolo la città di Spitak e 58 villaggi circostanti, provocò la distruzione parziale delle città di Gyumri (Leninakan), Vanadzor (Kirovakan) e Stepanavan, coinvolgendo in tutto circa il 40 % del territorio  dell’allora repubblica sovietica armena.
 La catastrofe naturale che alle 11.41 ha fermato l’orologio della piazza di Gyumri, la seconda città dell’Armenia, ha segnato profondamente la vita degli armeni dividendola, come uno spartiacque, in prima e dopo il 7 dicembre.  Così interi palazzi di 9 piani, a pannelli in cemento armato, sono implosi su se stessi  seppellendo  sotto i lugubri cumuli di detriti decine di miglia di vite. Ma non fu tutta  colpa della natura. Il disastro ha messo a nudo  irregolarità e manomissioni  dell’edilizia sovietica e, in particolare, l’inadeguatezza delle normative e dei criteri per  la costruzione in una zona  ad alto rischio sismico.
Lunga e dolorosa è stata l’elaborazione del lutto, la rimarginazione delle ferite fisiche e morali, così come lunga e faticosa la ricostruzione.
Gli  Armeni  non dimenticheranno mai la straordinaria solidarietà dei numerosi paesi del mondo (111 paesi) e in particolare, la mano tesa dagli Italiani arrivati fra i primi in Armenia,  contribuendo a lungo e in maniera incisiva in tutte le fasi della ricostruzione
.

Խաչքար/Katchkar

Խաչքար/Katchkar

Խաչքարը միջնադարյան հայկական կերպարվեստի տեսակ է, կոթող-հուշարձան` խաչի պատկերով, զարդաքանդակների հորինվածքով ուղղաձիգ կանգնեցված սալաքար, ճակատով` դեպի արևմուտք:

Խաչքարը հաջորդել է խաչով ավարտվող քառակող վաղմիջնադարյան կոթողներին և թևավոր խաչերին, որոնց մեծ մասը ոչնչացվել է արաբական արշավանքների ժամանակ: Խաչքարը բովանդակում է քրիստոնեության հիմնական գաղափարը՝ Հիսուս Քրիստոսի փրկագործությունը: Գլխավոր տարրը խաչն է՝ որպես Խաչեցյալի՝ Քրիստոսի, Կենաց ծառի, խոստացված երկնային հոգևոր դրախտի ու փրկության խորհուրդ. այն հայերի համար փոխարինել է սրբապատկերներին:
IV–V դարերից խաչքար կանգնեցվել է ռազմական հաղթանակներն ու պատմական կարևոր դեպքերը հավերժացնելու համար կամ, որպես ճարտարապետական զարդ, ագուցվել եկեղեցիների որմերին: Խաչքարը ծառայել է նաև որպես տապանաքար՝ հանգուցյալի հոգու փրկության համար, օրինակ՝ Նորատուսի, Սաղմոսավանքի, Հին Ջուղայի  (1998–2006 թթ-ին հիմնովին ավերել են ադրբեջանցիները) գերեզմանատների խաչքարերը: Վերջիններս նաև պատմական վավերագրեր էին, որոնց արձանագրությունները բովանդակում էին երկրի ներքին ու արտաքին կյանքին վերաբերող կարևոր տեղեկություններ: 




Այս ամենից հետո ես ուզում եմ խոսացած լինեմ մեր Հայ-իտալական բարեկամությունը խորհրդանշող խաչքարի մասին որի բացումը տեղի ունեցավ այս տարվա հունվարի 11-ին(11.01.2013):Վաղ առավոտից սպիտակ սավանով ծածկված խաչքար-կոթողի տարածքը բազմամարդ էր:  Բացմանը մասնակցեցին ՀԱՅՐ ԹՈՎՄԱ ԱԲԵՂԱ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածնի միաբան Իտալիայի Հայոց Հոգևոր Հովվության Հոգևոր Հովիվ,ՀԱՅՐ Գառնիկ Մխիթարյան Հռոմի Հայոց Հոգևոր Հովվության Հոգևոր Հովիվ,Բարիի քաղաքապետ Միքելէ Էմիլիանոն,Հայր Լորենցօ,ՀՀ դեսպանութեան խորհրդական Բորիս Սահակյան,Բարիի քաղաքի Հայ համայնքի ներկայացնող Ռուպեն Տիմուրիանը,բազմաթիվ Հայ համայնքի անդամներ և իտալացի բարեկամներ:Հուշարձանի նախագծի հեղինակ` ճարտարապետ Աշոտ Գրիգորյանը տեղական քարից քանդակեց նրբագեղ մի խաչքար, որը խորհրդանշում է երկու ժողովուրդների քրիստոնյա հավատը:Այս խաչքարի բացման ժամանակ Բարիի քաղաքապետ Միքելէ Էմիլիանոի կողմից ճանաչվեց նաև Հայոց ցեղասպանությունե:Խաչքար կոթողի բացման պաշտոնական արարողությունից հետո քաղաքապետ  Միքելե Էմիլիանոն մասնակիցներին հրավիրեց քաղաքապետարանի նիստերի դահլիճ, որտեղ տեղի ունեցավ խորհրդակցություն  և պարգևների փոխադարձ հանձնում:
Հունվարի 11-ը ընդմիշտ կմնա ոչ միայն Իտալիայի Բարի քաղաքի, այլեւ իտալահայ համայնքի ներկայացուցիչների ու հայ առաքելական եկեղեցու Հռոմի ու Միլանի հովվապետների հիշողություններում:
Այս խաչքարը Բարիի Հայ համայնքի համար մեծ դեր է խաղում,այստեղ Հայ համսյնքի համախմբման վայրն է դարձել տարբեր միջոցարումների համախմբման համար:Այստեղ նաև Հայոց ցեղասպանութեան օրը նշվեց,Սուրբ Գևորգի տոնը:Այս ամենից ելնելով ես ուզում եմ նշել որ հաջորդ տարվա հունվարի 11-ին(11.01.2014) բոլոր Հայերս այնպայման նորից կհամախմբվենք մեր Բարիի խաչքարի շուրջ որպիսի նշենք միասին խաչքարի տարեդարձը:

KHACHKAR

Ashot Grigoryan

  L'aspetto più comune è quello di una croce, raramente con un crocifisso, con un piccolo rosone o un disco solare nella parte inferiore. Il resto è di solito riempito con disegni di foglie, grappoli d'uva o disegni astratti. A volte è sormontata da un cornicione con personaggi biblici o figure di santi.I primi khachkar degni di nota apparvero nel IX secolo, all'epoca della rinascita armena dopo la liberazione dagli arabi. Il khachkar tipico più antico che riporti una data venne scolpito nell'879, anche se prima di quell'anno esistevano khachkar più rozzi. Eretto a Garni, è dedicato alla regina Katranide, moglie del re Ashot I Bagratuni. Il punto più alto dell'arte scultorea relativa ai khachkar venne raggiunto fra il XII e il XIV secolo, per poi scemare all'epoca dell'invasione mongola alla fine del XIV secolo. Essa venne comunque ripresa nel XVI e XVII secolo, pur senza raggiungere le vette artistiche del XIV secolo. La tradizione è viva anche al giorno d'oggi, infatti si possono vedere artisti scultori di khachkar in alcune parti di Yerevan.Oggi sopravvivono circa 40.000 khachkar, la maggior parte dei quali sparsi per il territorio, mentre quelli che registrano una donazione sono usualmente costruiti all'interno delle mura dei monasteri.Alcuni buoni esempi di khachkar furono trasferiti nel Museo Storico di Yerevan e presso la cattedrale di Echmiadzin.
  Dopo tutto questo, voglio parlare della nostra khachkar di Bari , l'inagurazione ha effettuato nell' 11 gennaio 2013,per rappresentare il simbolo del  amicizia  armena-italiana.Il Khachkar realizzato dallo scultore armeno Ashot Grigoryan e collocato nello spazio antistante l' Autorita' Portuale di Bari.
  Per inaugurare il Khachkar sono venuti  il Sindaco di Bari, dott. Michele Emiliano,rappresentante della Comunita Armena di Bari Rupen Timurian,rappresentante dell' Ambasciata della Repubblica di Armenia in Italia dott. Boris Sahakyan,e altri tanti personi della comunita Armena,e amici Italiani.
La stele commemorativa armena e' stata benedetta dal responsabile della Chiesa Apostolica Armena in Italia, Padre Tovma Khachatryan e del parroco della Chiesa Apostolica Armena di Roma Padre Garnik Mkhitaryan.Questo evento,come éstato sottolineato poi durante l'incontro avvenuto presso la Sala Consiliare del Comune di Bari, è stato dedicato alla Santa Memoria di Hrand Nazariantz promotore della Comunita' Armena di Bari.
Questa  Khachkar per comunità armena significa molto, e sono per le tanti Armeni  diventato il luogo per il consolidamento delle varie attività, memoria Giornata Genocidio Armena, la festa di San Giorgio.Questo è perché voglio ricordare che il prossimo 11 gennaio (11.01.2014) tutti Armeni e nostro amici, incontriamo vicina khachkar per anniversario di nostra khachkar.
Bari in Armeno significa persona buona.

http://www.azg.am/AM/2013020710