Բանաստեղծ, արձակագիր, գրական, ազգային և հասարակական գործիչ Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործություններում մարմնավորված են հայ ժողովրդի հավաքական իմաստնությունն ու հանճարը, նրա տենչերն ու երազանքները:
 |
Թումանյան Հովհաննես
1869 թ., գ. Դսեղ (այժմ՝ ՀՀ Լոռու
մարզում)1923 թ., Մոսկվա
(մարմինն ամփոփված է Թբիլիսիի
Խոջիվանքի պանթեոնում,
սիրտը՝ Դսեղում)
|
Հովհաննես Թումանյանի հայրը՝ Ասլանը (1839-1898), գյուղի քահանան էր՝ ձեռնադրված որպես Տեր-Թադևոս։ Նա պատկանում էր ազնվական Թումանյան տոհմին, որ սերում էր Տարոնից 10-11-րդ դարերում Լոռի գաղթածՄամիկոնյաններից։ Մայրը՝ Սոնան (1842-1936) ծագում էր Քոչարյանների տոհմից և նույնպես դսեղցի էր։ Լինելով զրույց սիրող և լավ պատմող կին՝ նա իր երեխաներին լեգենդներ, առակներ և հեքիաթներ էր պատմում, համեմած ժողովրդական ոճով և դարձվածներով։ Թումանյանն ութ երեխաներից ամենաավագն էր. մյուս երեխաներն էին՝ Ռոստոմ (1871-1915), Օսան (1874-1926), Իսկուհի (1878-1943), Վահան (1881-1937), Աստղիկ (1885-1953), Արշավիր (1888-1921), Արտաշես (1892-1916).
1877-79 թթ-ին, Թումանյանը սովորել է Դսեղի ծխական դպրոցում։ 1879-1883 սովորում է Ջալալօղլու (այժմՍտեփանավան) նորաբաց երկսեռ դպրոցում։ 1883 թ-ից բնակվել է Թիֆլիսում։ 1883-87 թթ-ին սովորել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցում, սակայն նյութական ծանր դրության պատճառով 1887թ. ստիպված եղավ թողնել դպրոցը և սկսեց աշխատել Թիֆլիսի հայ եկեղեցական դատարանում, այնուհետև Հայ Հրատարակչական միության գրասենյակում ։ 1893 թ-ից աշխատակցել է «Աղբյուր», «Մուրճ», «Հասկեր», «Հորիզոն» պարբերականներին, զբաղվել գրական և հասարակական գործունեությամբ։
1899 թ-ին նրա նախաձեռնությամբ Թիֆլիսում ստեղծվել է «Վերնատուն» գրական խմբակը, որի անդամներն էին Ավետիք Իսահակյանը, Դերենիկ Դեմիրճյանը, Լևոն Շանթը, Ղազարոս Աղայանը, Պերճ Պռոշյանը, Նիկոլ Աղբալյանը և ուրիշներ։ Որոշ ընդմիջումներով այն գոյատևեց մինչև 1908 թ.:1912 թ-ին Թումանյանն ընտրվել է նորաստեղծ Հայ գրողների կովկասյան ընկերության, 1918 թ-ին՝ Հայոց հայրենակցական միությունների միության (ՀՀՄՄ) նախագահ։ Առաջին համաշխարհային պատերազմում (1914-1918 թթ.) հայ ժողովրդի կրած վնասները հաշվելու և Փարիզի հաշտության խորհրդաժողովին (1919-20 թթ.) ներկայացնելու նպատակով ՀՀՄՄ-ն 1918 թ-ին ստեղծել է Քննիչ հանձնաժողով՝ Թումանյանի գլխավորությամբ։
1912-1921 թթ. եղել է Հայ գրողների կովկասյան միության նախագահը։ Հայաստանի խորհրդայնացումից հետո դառնում է Հայաստանի օգնության կոմիտեի նախագահ (1921-22)։
1921 թ-ի աշնանը Թումանյանը մեկնում է Կոստանդնուպոլիս՝ հայ գաղթականների համար օգնություն գտնելու նպատակով։ Մի քանի ամիս մնալով այնտեղ նա վերադառնում է հիվանդացած։ 1922 թ-ին տարած վիրահատությունից հետո Թումանյանի ինքնազգացողությունը լավանում է, սակայն սեպտեմբերին հիվանդությունը դարձյալ իրեն զգացնել է տալիս։ Թումանյանին տեղափոխում են Մոսկվայի հիվանդանոցներից մեկը, սակայն 1923 թ. մարտի 23-ին, 54 տարեկան հասակում Հովհաննես Թումանյանը վախճանվում է:1888 թվականին, տասնինը տարեկան հասակում, Թումանյանն ամուսնանում է տասնյոթամյա Օլգա Մաճկալյանի հետ։ Նրանք ունեցան 10 երեխա. Մուշեղ (1889-1938), Աշխեն (1891-1968), Նվարդ (1892-1957), Արտավազդ (1894-1918), Համլիկ (1896-1937), Անուշ (1898-1927), Արփենիկ (1899-1981), Արեգ (1900-1939), Սեդա (1905-1988), Թամար(1907-1989)։
XX դարի սկզբին Թումանյանը հայտնի է դառնում նաև որպես հասարակական գործիչ։ 1905-06 թթ-ին հաշտարար դեր է կատարել ցարական կառավարության հրահրած հայ-թաթարական կռիվների ժամանակ, որի պատճառով 2 անգամ ձերբակալվել է։ 1918 թ-ին հայ-վրացական պատերազմի ժամանակ խստագույնս քննադատել է 2 հավատակից ժողովուրդների թշնամությունը հրահրողներին։
Թումանյանին մշտապես մտահոգել և հուզել է հայ ժողովրդի ճակատագիրը, Մեծ Եղեռնի հետևանքով Արևմտյան Հայաստանից տեղահանված հայության վիճակը։ 1916 թ-ին 2 անգամ եղել է ազատագրված վայրերում. հասել է մինչև Վան, օգնել հայ գաղթականներին, հատկապես Էջմիածնում հավաքված որբ երեխաներին։ 1914 թ-ին Թումանյանը միանում է "Պատերազմից վնասվածներին օգնող կոմիտե"-ին, որ հետագայում օգնեց մազապուրծ եղած հայ գաղթականներին Էջմիածնում հաստատվել։ Թումանյանը գրել է իր առաջին պոեմը 12 տարեկան հասակում, երբ սովորում էր Ջալալօղլու դպրոցում։ Թումանյանը գրել է բանաստեղծություններ, պոեմներ, քառյակներ, բալլադներ, պատմվածքներ ու հեքիաթներ, ակնարկներ, քննադատական ու հրապարակախոսական հոդվածներ։ Նա սկսել է ստեղծագործել 80-ականների կեսից։ Լայն ճանաչում է ձեռք բերում «Բանաստեղծություններ» հավաքածուի (1-2 հատոր, 1890-92) լույս տեսնելուց հետո։
Թումանյանն իր ստեղծագործություններով հեղաշրջում է կատարել հայ բազմադարյան գրականության մեջ։ Նրա լեզուն և մտածողությունը պարզ են, ժողովրդական։ Նա խորությամբ է արտացոլել հայ ժողովրդի հոգեբանությունը, մտքերն ու ձգտումները։ Թումանյանն իր քնարերգության մեջ արծարծել է հայրենասիրական, սոցիալական, քաղաքական, փիլիսոփայական, սիրային թեմաներ։ Իրական կյանքի պատկերն ու սոցիալական անարդարության դեմ խտացված բողոքն են արտահայտված «Գութանի երգը», «Խրճիթում» և այլ բանաստեղծություններում։ «Հին օրհնություն» բանաստեղծությունը հայ ժողովրդի վշտի, ձգտումների ու երազանքների խտացումն է։ «Հայոց լեռներում» բանաստեղծության մեջ, խոսելով հայժողովրդի դարավոր պատմության, մաքառումների և տանջալից ուղու մասին, հավատով է պատկերել հայրենիքի անպարտելի ու ստեղծագործ ոգին.
Ու մեր աչքերը նայում են կարոտ՝Հեռու աստղերին
Երկնքի ծերին,
Թե ե՞րբ կըբացվի պայծառ առավոտ՝
Հայոց լեռներում,
Կանաչ լեռներում։
«Հայրենիքիս հետ» բանաստեղծությունը Թումանյանը գրել է Մեծ Եղեռնի օրերին. նրա յուրաքանչյուր տունը մեր պատմության ու գոյափիլիսոփայության յուրօրինակ խտացում է։ Առաջին 2 քառատողերում «Զարկված ու զրկված, ողբի ու որբի հայրենիքի» պատկերներն են, իսկ երրորդը և չորրորդն ավարտվում են «Լույսի և հույսի, նոր ու հզոր հայրենիք» արտահայտություններով։
Թումանյանը գրականության զարգացման հիմնական աղբյուրներ համարել է բանահյուսությունը՝ լեգենդները, առակներն ու ավանդությունները, հեքիաթները («Աղավնու վանքը», «Չարի վերջը», «Գառնիկ ախպերը», «Մի կաթիլ մեղրը» և այլն)։ Այս սկզբունքով են ստեղծված նաև «Սասունցի Դավիթ» (անավարտ), «Թմկաբերդի առումը» պոեմները, «Ախթամար», «Փարվանա» բալլադները։
«Հառաչանք» (անավարտ), «Լոռեցի Սաքոն», «Մարոն» և «Անուշ» պոեմներում պատկերել է հայ նահապետական գյուղը՝ իր բարքերով, սովորույթներով, սոցիալ-կենցաղային հակասություններով։ «Անուշ» պոեմում հավերժական ու անմահ սիրո հուզիչ պատմություն է։ Հերոսուհին՝ Անուշը, կորցնելով իր սերը, կորցնում է նաև հոգեկան հավասարակշռությունը, չի կարողանում այլևս ապրել «պաղ ու տխուր» աշխարհում և իրեն նետում է գետը՝ վիշտը խառնելով Դեբեդի ալիքներին։ Պոեմում Թումանյանը քննադատել է գյուղի հնացած, քարացած սովորույթները և նեղմիտ պատվախնդրությունը։
Թումանյանը մշակել է 2 տասնյակից ավելի հայկական ժողովրդական հեքիաթներ («Տերն ու ծառան», «Ոսկու կարասը», «Ձախորդ Փանոսը», «Անբան Հուռին», «Քաջ Նազարը» և այլն), փոխադրել այլ ժողովուրդների հեքիաթներ։ Նա տիեզերքի, հավերժի, կեցության ու գոյաբանական խնդիրներ է քննել իր քառյակներում, որտեղ անձնական ապրումների ընդհանրացումներով հասել է համամարդկային արժեքների գնահատման.;
Տիեզերքում աստվածային
մի ճամփորդ է իմ հոգին.
Երկրից անցվոր, երկրի փառքին
անհաղորդ է իմ հոգին.
Հեռացել է ու վերացել
մինչ աստղերը հեռավոր,
Վար մնացած մարդու համար
արդեն խորթ է իմ հոգին։
Հայ արձակի լավագույն էջերից են Թումանյանի պատմվածքները, որոնք մեծ մասամբ նվիրված են գյուղին, կենցաղին, բնությանը։ «Գիքորում» քաղաքի բարքերին զոհ դարձած գյուղացի պատանու ողբերգական պատմությունն է։ Պատմվածքում պատկերված են դարի նյութապաշտությունը և մարդու վեհ երազանքների փլուզումը։
Թումանյանը գրել է նաև մանկական բանաստեղծություններ, «Շունն ու կատուն», «Անբախտ վաճառականները» լեգենդները, չափածո և արձակ այլ գործեր։ Հզոր ներշնչանքով է գրված «Սասունցի Դավիթ» պոեմը, որտեղ Թումանյանը պատկերել է հայ ժողովրդի ազատաբաղձ ոգին։
Թումանյանը մասնակցել է «Լուսաբեր» դասագրքի և «Հայ գրողներ» քրեստոմատիայի ստեղծմանը։ Իր հոդվածներում արծարծել է հասարակական կյանքի, գրականության, բանահյուսության, հայոց լեզվի ու բարբառների զարգացման հարցեր, գրել է ուսումնասիրություններ Նահապետ Քուչակի, Նաղաշ Հովնաթանի, Խաչատուր Աբովյանի և նրա «Վերք Հայաստանի» վեպի, Սայաթ-Նովայի, հայ հերոսական էպոսի պատմական արմատների մասին։ Թարգմանել է Ալեքսանդր Պուշկինի, Ջորջ Բայրոնի, Միխայիլ Լերմոնտովի, Հենրի Լոնգֆելլոյիև ուրիշների գործերից։ Թումանյանը ծավալել է նաև հասարակական և գրական լայն գործունեություն։
Թումանյանի ստեղծագործությունները ժողովրդականացել են, լույս են տեսել տարբեր նկարիչների պատկերազարդումներով, վերածվել երգերի։ Նրա գործերի հիման վրա Արմեն Տիգրանյանը գրել է «Անուշ» (ըստ համանուն պոեմի), Ալեքսանդր Սպենդիարյանը՝ «Ալմաստ» (ըստ «Թմկաբերդի առումը» պոեմի) օպերաները, նկարահանվել են բազմաթիվ մուլտիպլիկացիոն («Ձախորդ Փանոսը», «Սուտլիկ որսկանը» և այլն) ու գեղարվեստական («Անուշ», «Գիքորը», «Տերն ու ծառան», «Չախ-Չախ թագավորը») ֆիլմեր։
Թումանյանի բազմաթիվ երկեր թարգմանվել են ռուսերեն, ուկրաիներեն, բելառուսերեն, վրացերեն, տաջիկերեն, ուզբեկերեն, լիտվերեն, անգլերեն,պարսկերեն, իտալերեն, իսպաներեն, հունարեն, արաբերեն, ճապոներեն, շվեդերեն, չինարեն, ղազախերեն և այլ լեզուներով։ 1980 թ-ին սահմանվել է Հայաստանի գրողների միության Թումանյանի անվան ամենամյա մրցանակը։ 1957 թ-ին օպերայի և բալետի թատրոնի շենքի առջև՝ Թատերական հրապարակում, կանգնեցվել է նրա հուշարձանը։ Հետևյալ վայրերը անվանվել են ի պատիվ Հովհաննես Թումանյանի`
Հայաստանում.
· Թումանյանի հայրենի Դսեղ գյուղը 1938-1969 թթ-ին կոչվում էր Թումանյան
· 1951 թ-ին Լոռու Ծաղիկձոր գյուղը վերանվանվեց Թումանյան
· Վանաձորի պետական մանկավարժական ինստիտուտ
· Երևանի տիկնիկային թատրոն
· Երևանի Թումանյան փողոցը
· Երևանի Աջափնյակ համայնքի Թումանյան այգին
Հայաստանից դուրս.
· Թումանյանի հրապարակ (Площадь Туманяна) - Մոսկվայի Հյուսիսային Վարչական շրջանում։
Հայաստանում կա Թումանյանի երկու թանգարան՝ տուն-թանգարանը ծննդավայր Դսեղում, իսկ մյուսը Երևանում :Երևանում Թումանյանի թանգարանը բացվել է 1953 թ-ին։
2011 թ-ի աշնանը Հայաստանի կառավարությունը գնեց Թումանյանի թիֆլիսյան տունը։ Այդ տան բանալիները ներկայումս պահվում են Հայաստանի Գրողների Միությունում։ Նախատեսվում է Թումանյանի տունը վերածել թանգարանի։
ՀՀ 5-հազարանոց թղթադրամի վրա պատկերված է Թումանյանի դիմանկարը։
· Արմեն Տիգրանյանի Անուշ օպերան (1912) հիմնված է Թումանյանի Անուշ (1902) նովելի վրա
· Ալեքսանդր Սպենդարյանի Ալմաստ օպերան (1930) հիմնված է Թումանյանի Թմկաբերդի առումը (1902) ստեղծագործության վրա
· Հետևյալ ֆիլմերը Թումանյաին ստեղծագորոծությունների ադապտացիաներն են՝
· Հովհաննես Թումանյանը (անգլերեն) Internet Movie Database կայքում
Ֆիլմեր, որոնք նկարահանվել են հիմնվելով Հովհաննես Թումանյանի ստեղծագործությունների վրա։
Անուշ, Ի. Պերեստիանի; համր կինո (1930)
· Գիքոր, Ա. Մարտիրոսյան; համր կինո (1934)
· Տերն ու ծառան, Դ. Քեոսեյան; Հայֆիլմ (1962)
· Ախթամար, Ե. Մարտիրոսյան; Հայֆիլմ (1969)
· Աղքատի պատիվը, Բ. Հովհաննիսյան, Ա. Սամվելյան; Հայֆիլմ (1969)
· Չախչախ թագավորը, Դ. Քեոսեյան; Հայֆիլմ (1969)
· Սուտլիկ որսկանը. Արամայիս Սարգսյան; Հայֆիլմ (1969)
· Սովի ժամանակից, Է. Մարտիրոսյան; Հայֆիլմ (1974)
· Գիքոր. Ս. Իսրաելյան; Հայֆիլմ (1982)
· Капля меда, Հենրիխ Մալյան; ռուսերեն; Հայֆիլմ (1982)
Ես կարդում եմ նրան ու ասում.
– Այս հմո՛ւտ, հանճարեղ
Լոռեցին
Հոմերի, Գյոթեի հետ մի օր՝ հավասար՝ նստել է
քեֆի,
Եվ թաս է բռնել նրանց հետ, մեծարանք տվել ու
առել,
Ինչպես իր պապերն են արել՝ իրար հետ
խնջույքի նստելիս:
Եղիշե Չարենց
Hovhannes Tumanyan (19 febbraio 1869 - 23 marzo 1923), è considerato uno dei più grandi poeti e scrittori armeni. Il suo lavoro è stato principalmente scritto in forma tragica, spesso incentrata sulle dure condizioni di vita degli abitanti del villaggio nella regione di Lori.
 |
| genitori Tumanyan |
Suo padre, Aslan (1839-1898), è stato il parroco del paese conosciuta con il nome di Ter-Tadevos. Era un discendente di una famiglia principesca armena di Tumanyan, ramo della famosa casa reale di Mamikonian che si stabilì a Lori nei secoli 10 ° 11 ° dal loro feudo feudale originaria di Taron.Sua madre, Sona (1842-1936), un narratore appassionato con un particolare interesse nelle favole. Giovane Tumanyan era il più vecchio di otto figli, i suoi fratelli erano Rostom (1871-1915), Osan (1874-1926), Iskuhi (1878-1943), Vahan (1881-1937), Astghik (1885-1953), Arshavir (1888 -1921), Artashes (1892-1916).Dal 1877-1979, Tumanyan frequentato la scuola parrocchiale di Dsegh. Dal 1879-1883 è andato a una scuola in Jalaloghly. Tumanyan trasferì a Tiflis nel 1883, dove ha frequentato la Scuola Nersisyan 1.883-1.887. Tumanyan del scrisse la sua prima poesia all'età di 12 anni, mentre studiava a scuola Jalaloghly. Ha vissuto a casa del professore per un po 'ed era in amore con la figlia del maestro Vergine.Nel 1899, Tumanyan si avvicinò con l'idea di organizzare riunioni di intellettuali armeni del tempo a casa sua da 44 Bebutov Street a Tiflis (oggi Amaghleba 18, in Sololaki). Ben presto divenne un gruppo letterario influente, che spesso riuniti nella soffitta della casa di Tumanyan. Vernatun significa soffitta in armeno, che era il nome del gruppo è stato indicato. Esponenti di spicco del collettivo erano Avetik Isahakyan, Derenik Demirchyan, Levon Shant, Ghazaros Aghayan, Perch Proshyan, Nikol Aghbalian, Alexander Shirvanzade, Nar-Dos, Vrtanes Papazyan, Vahan Terian, Leo, Stepan Lisitsyan, Mariam Tumanyan, Gevorg Bashinjagyan e molti altri significative figure armene del 20esimo secolo. Con alcune pause, esisteva fino al 1908.Nel 1912 Tumanyan è stato eletto il presidente della Compagnia di Caucaso armeno scrittori.
Nell'autunno del 1921, Tumanyan recò a Costantinopoli a trovare supporto dei rifugiati armeni. Dopo mesi trascorsi lì, è tornato malato. Dopo l'intervento chirurgico nel 1922, ha cominciato a stare meglio. Ma nel mese di settembre, la malattia di Tumanyan iniziato a progredire ancora. Fu trasferito in un ospedale di Mosca, dove morì il 23 marzo 1923.
Nel 1888, all'età di 19, Hovhannes Tumanyan ha sposato Olga Matchkalyan, 17. Hanno avuto 10 figli: Musegh (1889-1938), Ashkhen (1891-1968), Nvard (1892-1957), Artavazd (1894-1918), Hamlik (1896-1937), Anush (1898-1927), Arpik (1899 -1981), Areg (1900-1939), Seda (1905-1988), Tamar (1907-1989).
Durante il governo provocato armeno-tatari stragi del 1905-1907, Tumanyan ha preso il ruolo di pacificatore, per il quale è stato arrestato.
Tumanyan anche profondamente criticato la guerra georgiano-armeno del 1918.
In ottobre 1914 Tumanyan aderito al "Comitato per il sostegno delle vittime di guerra", che poi ha aiutato i rifugiati genocidio armeno si stabilirono in Ejmiatsin.La parola di Tumanyan è semplice, naturale e poeticamente ispirato allo stesso tempo. Non è un caso che decine di frasi ed espressioni di opere di Tumanyan sono diventati una parte naturale del linguaggio della gente comune, i loro detti, adagi e massime.
Tumanyan è generalmente considerato nei circoli armeni come "All-armeno poeta". Ha conseguito questo titolo quando il Catholicos armeno aveva ordinato che i profughi armeni provenienti da ovest non entrano alcune zone della sua chiesa e la casa, dal momento che è considerato "il Catholicos di tutti gli Armeni". Tumanyan in risposta denunciato tale decisione sostenendo che i rifugiati potrebbero cercare sollievo nei quartieri Catholicos 'in ordine di "Il poeta di tutti gli Armeni".
Ha creato testi, favole, poesie e traduzioni epici in armeno di Byron, Goethe e Puskin.
Le opere più famose di Tumanyan includono:
 |
| Tombstone of Tumanyan in theArmenian Pantheon of Tbilisi. |
Il cane e il gatto (1886)
Maro (1887)
Akhtamar (1891)
Davit di Sasun (1902)
La Cattura di Tmkaberb (1902)
Una goccia di miele (1909)
La fine del male (1908)
Lo scià e l'innocente (1917)
romanzi
Anush (1890)
Gikor
David di Sassoun
fiabe
Nazar the Brave
Il Capretto
Il Sfortunato Panos
Di seguito sono stati nominati dopo l'onore di Tumanyan:
Di Tumanyan House Museum in Dsegh in Armenia
Villaggio natale di Tumanyan di Dsegh è stato rinominato in suo onore Tumanyan 1938-1969.
Nel 1951, il villaggio di Dzagidzor di Lori Province è stata ribattezzata Tumanyan
Università Pedagogica di Vanadzor
 |
| Hovhannes Tumanyan House Museum in Dsegh |
Armenian State Puppet Theater a Yerevan
Tumanyan St. nel centro di Yerevan
Tumanyan Park nel quartiere Ajapnyak di Yerevan
Al di fuori di Armenia
Tumanyan Square - nel Nord Okrug amministrativo di Mosca, Russia.
Ci sono 2 musei di Tumanyan in Armenia, uno nella sua città natale Dsegh e un altro nel Museo Yerevan.Tumanyan s 'a Yerevan è stato inaugurato nel 1953.
Nell'autunno del 2011 il governo dell'Armenia acquistato la casa di Tumanyan a Tbilisi dal suo proprietario georgiano. Le chiavi di quella casa sono attualmente conservati presso l'Unione degli Scrittori di Armenia. Un museo sarà presumibilmente stabilito in questa casa.
Opera
Anush (1912) di Armen Tigranian, sulla base di Anush romanzo (1902)
Almast (1930) di Alexander Spendiaryan, basata sulla cattura di Tmkabert (1902)
I seguenti film sono stati adattati da opere di Hovhannes Tumanyan.
Cinema
 |
| Statua Tumanyan in Dsegh, Armenia |
Hovhannes Tumanyan presso l'Internet Movie Database
Elenco dei film basati sulle opere di Tumanyan.
Gikor di A. Martirosyan, in silenzio (1934)
Il Maestro e il Servo di D. Keosayan; Armenfilm (1962)
Akhtamar da E. Martirosyan; Armenfilm (1969)
Onore dei poveri da B. Hovhannisyan, A. Samvelyan; Armenfilm (1969)
Il Re Fat D. Keosayan; Armenfilm (1969)
Il Lying Hunter di Aramayis Sargsyan, Armenfilm (1969)
Dal momento che il tempo della fame da E. Martirosyan; Armenfilm (1974)
Gikor da S. Israeilyan; Armenfilm (1982)
Una goccia di miele di Henrik Malyan, in russo, Armenfilm (1982)
Film d'animazione
Lista di cartoni animati basati su opere di Tumanyan.
Una goccia di miele di V. Podpomogov (1968)
Parvana da V. Podpomogov (1968)
Hunter il bugiardo da E. Badalyan (1969) [16]
Il Sfortunato Panos da S. Galstuyan (1980)
La morte di Kiko da Robert Sahakyants (1986)
Nazar il Prode di Robert Sahakyants (1986)
Tumanyan è generalmente considerato nei circoli armeni come "All-armeno poeta». Funzioni Hovhannes Tumanian Museo dal 1953. Il fondatore e primo direttore fu la figlia poeti. Le copie di manoscritti, documenti fotografici e illustrazioni originali di scrittura Tumanian, opere di artisti come G.Yeritsian, A.Grigorian, G.Khanjian sono esposti qui.
Nel 1969, in occasione del 100 ° anniversario del grande scrittore, un nuovo edificio a due piani è stato costruito per i materiali delle case legati alla vita Tumanyans e di lavoro compresi i suoi oggetti personali, documenti, manoscritti, schizzi e pubblicazioni in più di 40 lingue .
Il secondo piano riproduce nei minimi dettagli Tumanians Tiflis (Georgia) appartamento dove lo scrittore visse gli ultimi 14 anni della sua vita. Il museo ospita anche la sua biblioteca privata di circa 8000 volumi dedicati agli studi sul Caucaso e l'Armenia, religione, cultura, storia e folklore di varie nazioni. Il museo è un grande centro di ricerca e organizza eventi letterari e spettacoli dedicati al geniale scrittore Tumanyan.
Il patio è il busto del poeta (scultore Aytzemnik Urartu) e una piccola cappella (architetto R. Julhakyan), dove è sepolto il cuore del poeta.
Che altro è necessario se la libertà e l'amore che possiede?
Cosa stai cercando, se non si può nemmeno fare un passo senza soffrire?
Oh sciocco! Quando verrà l'ora arriverà quando si prende tutto quello che
Siamo Dotato, anche se non per molto, senza soffrire?
***
Il dolore armeno
Il dolore armeno è un mare senza sponde,
Un enorme abisso di acqua;
La mia anima nuota tristemente
Su questa distesa enorme e nero.
Si esibisce a volte - infuriato,
E cerca la sponda - azzurro e sereno,
Dove a volte, si tuffa stancamente profondamente
In cerca di riposo insondabile;
Ma non potrà mai raggiungere il fondo di questo mare.
Non sarà mai raggiungere la riva.
Nel dolore armeno - sulla distesa nera
La mia anima vive e piange ...
***
La lettera di Hovhannes Toumanyan a Avetik Isahakyan a Venezia:
"Ho ricevuto la tua lettera. Lei sta dicendo, se è il momento giusto, - mi dicono e io verrò.
Non so, cosa si intende per il 'momento giusto', ma lasciate che vi dica:
- Vieni!
- Vieni, Avo!
Non c'era tempo giusto per noi, non ci può essere e non ci sarà, ma ancora ... venire.
Una volta che si torni vedrete che la nostra terra è distrutta, il nostro popolo sono battuti, quelli che sono sopravvissuti sono rotti, le fila di amici e parenti hanno diminuire. Vedrete quanto è grande la nostra quota è di questo oceano umana di dolore, ma ancora non vieni.
So che laggiù non hai niente che è giusto per te - né un luogo, né tempo, né l'ambiente, né qualsiasi mezzo.
Dopo tutto, si deve mancare la nostra terra e l'acqua, i vostri parenti e amici.
... Così fanno venire, mia cara Avo. "
***
Nel 1916 Valeryi Brjusov (1873-1924), un poeta russo eccezionale che ammirava cultura armena, ha detto, "la poesia di Tumanyan è dell'Armenia stessa, antico e nuovo, risorto e ritrarre in poesie di un grande maestro."
Оване́с Тадево́сович Туманя́н (арм. Հովհաննես Թադևոսի Թումանյան; 7 [19] февраля 1869, село Дсех, Армения — 23 марта 1923, Москва, Россия) — выдающийся армянский поэт и писатель, общественный деятель.
Ованес Туманян родился в семье священника. Род Туманянов происходит от ветви армянского княжеского (нахарарского) рода Мамиконянов, правившей в средние века в селе Дсех (Лори).
В 1878—1883 получил начальное образование в школе Степанавана, а затем перевёлся в школу Нерсесян в Тифлисе (Тбилиси), однако по причине материальных затруднений был вынужден в 1887 году оставить её и поступить на работу в Тифлисский армянский народный суд, а позже — в Армянский издательский союз.
Получил широкую известность после выхода сборника «Стихотворения». Во многих своих произведениях Туманян обращается к нелегкой доле армянского крестьянства, к различным сторонам традиционного уклада его жизни. На данную тематику его поэмы: «Маро» (1887, опубл. 1892), «Сако из Лори» (1889, опубл. 1890), поэма «Ануш» (1890, опубл. 1892, А. Тиграняном к ней написана опера).
В 1899 в Тифлисе создал литературный кружок «Вернатун», членом которого были видные армянские поэты, писатели, художники и композиторы.
Был известен также как общественный деятель, дважды был арестован царским правительством. В 1912—1921 годах был председателем Кавказского союза армянских писателей, в годы геноцида армян помогал беженцам из Западной Армении (за что был награждён народным званием «Поэт всех армян»), выступал за перемирие в армяно-грузинской войне 1918 года. После советизации Армении возглавлял Комитет помощи Армении.
Был в дружеских отношениях со многими армянскими, грузинскими, русскими поэтами и писателями своего времени, переводил с нескольких языков (Байрон, Гете, Пушкин).
Умер в московской больнице, от рака. Похоронен в Тбилиси в Пантеоне Ходживанк.
Имел крепкую и большую семью, 10 детей — 4 сына и 6 дочерей, некоторые из которых впоследствии стали известными общественными деятелями.
Один из сыновей Туманяна — Артавазд (1894—1918) погиб в 1918 году во время наступления турецких войск на Кавказском фронте.T
рое других сыновей — Мушег (1889—1938), Амлик (1896—1937) и Арег (1900—1938) были репрессированы и расстреляны в эпоху сталинизма.
Известными туманяноведами были Седа и Ануш Туманяны.
В Армении именем Туманяна названы город, улицы, школы, ему установлены памятники.
С 1953 году в Ереване (а позже и в селе Дсех) действует музей поэта.
Туманяну посвящено стихотворение В.Я. Брюсова «Да будет праведно возмездие…» (1916).
Туманян изображён на современной купюре 5000 драм.
В 2011 году была выпущена почтовая марка Армении, посвящённая Туманяну.
В 2011 году была выпущена почтовая марка России, посвящённая Туманяну.
В 2000 году была выпущена почтовая марка Армении, посвящённая Туманяну.
В 1969 году была выпущена почтовая марка СССР, посвящённая Туманяну.
Почти во всех городах Армении есть школа имени Ованеса Туманяна. Именем поэта названа также школа номер 3 в городе Степанаван. В Степанаване учился и сам поэт.
Именем Туманяна названа площадь в Москве.
В Тбилиси есть улица Туманяна.
Многие произведения Туманяна (сказки «Пес и кот», «Смерть Кикоса», «Храбрый Назар», «Ануш», «В армянских горах», «Невезучий Панос», «Лжец» баллады и др.) являются шедеврами армянской литературы. В основе многих поэм («Взятие крепости Тмук» (1902), «Ахтамар», «Парвана», «Давид Сасунский»), баллад и сказок («Капля меда», «Глупец»)
АХТАМАР
Каждой ночью к водам Вана
Кто-то с берега идет
И без лодки, средь тумана,
Смело к острову плывет.
Он могучими плечами
Рассекает лоно вод,
Привлекаемый лучами,
Что маяк далекий шлет.
Вкруг поток, шипя, крутится,
За пловцом бежит вослед,
Но бесстрашный не боится
Ни опасностей, ни бед.
Что ему угрозы ночи,
Пена, воды, ветер, мрак?
Точно любящие очи,
Перед ним горит маяк!
* * *
Каждой ночью искры света
Манят лаской тайных чар:
Каждой ночью, тьмой одета,
Ждет его к себе Тамар.
И могучими плечами
Бороздит он лоно вод,
Привлекаемый лучами,
Что маяк далекий шлет.
Он плывет навстречу счастью,
Смело борется с волной.
А Тамар, объята страстью,
Ждет его во тьме ночной.
Не напрасны ожиданья...
Ближе, ближе... вот и он!
Миг блаженства! Миг свиданья!
Сладких таинств райский сон!
Тихо. Только воды плещут,
Только, полны чистых чар,
Звезды ропщут и трепещут
За бесстыдную Тамар.
И опять к пучинам Вана
Кто-то с берега идет.
И без лодки, средь тумана,
Вдаль от острова плывет.
И со страхом остается
Над водой Тамар одна,
Смотрит, слушает, как бьется
Разъяренная волна.
Завтра — снова ожиданья,
Так же искрится маяк,
Тот же чудный миг свиданья,
Те же ласки, тот же мрак.
Но разведал враг жестокий
Тайну любящих сердец:
Был погашен свет далекий,
Тьмой застигнут был пловец.
Растоптали люди злые
Ярко блещущий костер,
Небеса молчат ночные,
Тщетно света ищет взор.
Не заискрится, как прежде,
Маяка привет родной, —
И в обманчивой надежде
Бъется, бьется он с волной.
Ветер шепчет непонятно,
Над водой клубится пар, —
И вздыхает еле внятно
Слабый возглас: «Ах, Тамар!»
Звуки плача, звуки смеха...
Волны ластятся к скале,
И, как гаснущее эхо,
«Ах, Тамар!» звучит во мгле.
На рассвете встали волны
И примчали бледный труп,
И застыл упрек безмолвный:
«Ах, Тамар!» средь мертвых губ.
С той поры мину ли годы,
Остров полон прежних чар,
Мрачно смотрит он на воды
И зовется «Ахтамар».
Пер. К. Бальмонт
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ԹՈՒՄԱՆՅԱՆ | Քառյակներ
* * *
Անց կացա՜ն…
Օրերս թըռան, ա՜նց կացա՜ն.
Ախ ու վախով, դարդերով
Սիրտըս կերա՜ն, ա՜նց կացա՜ն:
* * *
Վերջացա՜վ…
Կյանքս մաշվեց, վերջացա՜վ.
Ինչ հույս արի` փուչ էլավ,
Ինչ խնդություն` վերջը ցա՜վ:
1890
—————————————————-
* * *
Հիմա բացե՜լ են հանդես
Երգիչները իմ անտես.
Ջա՜ն, հայրենի ծղրիդներ,
Ո՞վ է լսում հիմի ձեզ:
* * *
Ե՛տ չեկա՜վ…
Գնա՜ց, գնա՜ց, ետ չեկավ,
Անկուշտ մահին, սև հողին
Գերի մնաց, ե՜տ չեկավ:
* * *
Ու՞ր կորա՜ն…
Մոտիկներս ու՞ր կորա՜ն,
Ինչքան լացի, ձեն ածի`
Ձեն չտվին, լու՜ռ կորան:
1916
————————————————————————-
* * *
Երկու դարի արանքում,
Երկու քարի արանքում,
Հոգնել եմ նոր ընկերի
Ու հին ցարի արանքում:
* * *
Ծով է իմ վիշտն անափ ու խոր,
Լիքն ակունքով հազարավոր.
Իմ զայրույթը լիքն է սիրով,
Իմ գիշերը` լիքն աստղերով:
* * *
Քանի՜ մահ կա իմ սրտում,
Թափուր գահ կա իմ սրտում.
Չէ՞ դու էլ ես մահացու.-
Մահի ահ կա իմ սրտում:
* * *
Կյանքից հարբած անցավոր,
Ահա դարձյալ անցավ օր,
Դու վազում ես դեպի մահ-
Մահը բռնում հանցավոր:
* * *
Ե՛տ եկե՜ք…
Գարնան վարար գետ եկե՜ք,
Անցա՜ծ օրեր, խինդ ու սե՛ր,
Դարձե՜ք, իրար հետ եկե՜ք:
* * *
Հին աշխարհքը ամեն օր
Հազար մարդ է մտնում նոր,
Հազար տարվան փորձն ու գործ
Սկսվում է ամեն օր:
* * *
Զուր եմ փախչում, ինձ խաբում,
Հազար կապ է ինձ կապում.
Ամենքի հետ ապրում եմ,
Ամենքի չափ տառապում:
* * *
Ով՜ իմանա` ու՛ր ընկանք,
Քանի օրվա հյուր ընկանք.
Սերն ու սիրտն էլ երբ չկա`
Կրա՜կ ընկանք, զու՜ր ընկանք:
* * *
Քանի՜ ձեռքից եմ վառվել,
Վառվել ու հուր եմ դառել,
Հուր եմ դառել, լույս տվել,
Լույս տալով եմ սպառվել:
* * *
Ինչքա՜ն ցավ եմ տեսել ես,
Նենգ ու դավ եմ տեսել ես,
Տարել, ներել ու սիրել,
Վատը` լավ եմ տեսել ես:
* * *
Երազումս մի մաքի
Մոտս եկավ հարցմունքի.
-Աստված պահի քո որդին,
Ոն՞ց էր համը իմ ձագի…
* * *
Մնացել է բերդը մեզ,
Հաղթանակի երթը մեզ.
Անց են կացել` ով կային.
Հիմի կգա հերթը մեզ:
* * *
Հոգիս` տանը հաստատվել,
Տիեզերքն է ողջ պատել.
Տիեզերքի տերն եմ ես,
Ո՞վ է արդյոք նկատել:
1917
————————————————————————-
* * *
Ո՜նց է ժպտում իմ հոգին
Չարին, բարուն, ամենքին.
Լույս է տալիս ողջ կյանքիս
Ու էն ճամփիս անմեկին:
* * *
Ի՜նչ ես թռչում, խև-դև սի՛րտ,
Հազար բանի ետև, սի՛րտ,
Ես ո՞նց հասնեմ հազար տեղ
Քեզ պես թափով, թե՛թև սիրտ:
* * *
Լինե՜ր հեռու մի անկյուն,
Լինե՜ր մանկան արդար քուն,
Երազի մեջ երջանիկ,
Հաշտ ու խաղաղ մարդկություն:
* * *
Մի հավք զարկի ես մի օր.
Թռա՜վ, գնաց վիրավոր:
Թռչում է միշտ իմ մտքում
Թևը արնոտ ու մոլոր:
* * *
Երկու շիրիմ իրար կից,
Հավերժական լուռ գրկից,
Թախծում են պաղ ու խորհում
Թե` ի՜նչ տարան աշխարհքից:
* * *
Ո՞վ է ձեռքով անում, ո՞վ,
Հեռվից անթիվ ձեռքերով.
-Ջա՜ն, հայրենի անտառներ,
Դուք եք կանչում ինձ ձեր քով:
* * *
Աշնան ամպին ու զամպին,
Մոլոր նստած իմ ճմբին,
Լոռու հանդում մի արտույտ
Նայում է միշտ իմ ճամփին:
* * *
Բերանն արնոտ Մարդակերը էն անբան
Հազար դարում հազիվ դառավ Մարդասպան.
Ձեռքերն արնոտ գնում է նա դեռ կամկար,
Ու հեռու է մինչև Մարդը իր ճամփան:
1918
————————————————————————-
* * *
Մեռա՜ն, մեռա՜ն.. Եվ ահա,
Խառնվել են կյանք ու մահ.
Չեմ հասկանում աշխարհքի
“Կան ու չկան” ես հիմա:
* * *
Արևելքի եդեմներին իջավ պայծառ իրիկուն,
Հեքիաթական պալատներում սպասում են իմ հոգուն.
Ի՜նչ եմ շինում էս ցեխերում, աղմուկի մեջ վայրենի…
Ա՜խ, թե նորից գտնեմ ճամփան դեպի էնտե՜ղ, դեպի տու՜ն…
* * *
Դու մի անհայտ Բանաստեղծ ես` չտեսնված մինչ էսօր,
Առանց խոսքի երգ ես թափում հայացքներով լուսավոր:
Ես էլ, ասենք, զարմանալի Ընթերցող եմ բախտավոր,
Որ կարդում եմ էդ երգերը էսքան հեշտ ու էսքան խոր:
* * *
Հե՜յ ագահ մարդ, հե՜յ անգոհ մարդ, միտքդ երկար, կյանքդ կարճ,
Քանի՜ քանիսն անցնա քեզ պես, քեզնից առաջ, քո առաջ.
Ի՜նչ են տարել նրանք կյանքից, թե ինչ տանես դու քեզ հետ,
Խաղաղ անցի՛ր, ուրախ անցի՛ր երկու օրվան էս ճամփեդ:
* * *
Ազատ օրը, ազատ սերը, ամեն բարիք իր ձեռքին,
Տանջում ,տանջվում, որոնում է ու դժբախտ է նա կրկին,
Է՜յ անխելք մարդ, ե՞րբ տի թողնես ապրողն ապրի սրտալի,
Ե՞րբ տի ապրես ու վայելես էս աշխարհքը շեն ու լի:
* * *
Քուն թե արթուն` օրիս շատը երազ եղավ, անցկացավ,
Երազն էլ, նուրբ ու խուսափուկ, վռազ եղավ, անցկացավ.
Վռազ անցան երազ, մուրազ, ու չհասա ոչ մեկին,
Կյանքս թեթև տանուլ տված գրազ եղավ, անցկացավ:
* * *
Ո՞ր աշխարհքում ունեմ շատ բան. միտք եմ անում` է՞ս, թե՞ էն.
Մեջտեղ կանգնած` միտք եմ անում, չեմ իմանում` է՞ս, թե՞ էն.
Աստված ինքն էլ տարակուսած չի հասկանում` ինչ անի,
Տանի՜, թողնի՜, ո՞րն է բարին, որ սահմանում, է՞ս, թե՞ էն:
1919
————————————————————————-
* * *
Կորցրել եմ, ու՞ր գտնեմ,
Տեղդ իմաց տուր` գտնեմ,
Ման եմ գալիս էս մթնում
Քեզ մոտ գալու դուռ գտնեմ:
* * *
Ի՜նչ իմանաս Ստեղծողի գաղտնիքները անմեկին.-
Ընկեր տվավ, իրար կապեց էս աշխարհքում ամենքին,
Բանաստեղծին թողեց մենակ, մեն ու մենակ Իրեն պես,
Որ Իրեն պես մտիկ անի ամեն մեկին ու կյանքին:
* * *
Խայամն ասավ իր սիրուհուն. “Ոտքդ զգույշ դիր հողին,
Ո՜վ իմանա` որ սիրունի բիբն ես կոխում դու հիմի…”
Հե՜յ, ջա՜ն, մենք էլ զգույշ անցնենք, ո՜վ իմանա, թե հիմի
Էն սիրուհու բի՞բն ենք կոխում, թե՞ հուր լեզուն Խայամի:
* * *
Երնեկ էսպես` անվերջ քեզ հետ` իմ կյանքի հետ լինեի,
Հազար երնեկ` դաշտում մենակ` երկնքի հետ լինեի.
Բայց ո՜վ կտա էն վայելքը` ինքս ինձ էլ չզգայի,
Ու հալվեի, ծավալվեի, ամենքի հետ լինեի…
* * *
Լուսը լուսին քո ժպիտն է իմ երեսին ճառագում,
Երբ, ա՛խ, արդեն անբույժ զարկված, դեպի մահն եմ ես հակվում,
Էսպես Էն վառ արեգակի շողերի տակ կենսածոր
Կայծակնահար կաղնին ոտքի չորանում է օրեցօր:
1920
————————————————————————-
* * *
Առատ, անհատ` Աստծու նման` միշտ տեղալուց հոգնել եմ ես,
Հոգիս ծարավ` սրան-նրան մտիկ տալուց հոգնել եմ ես.
Մինը պիտի գար իմ դեմը` ճոխ ու շռայլ անհաշիվ,
Ամեն ճամփում սպասելուց ու փնտրելուց հոգնել եմ ես:
* * *
Ես շնչում եմ միշտ կենդանի Աստծու շունչը ամենուր,
Ես լսում եմ Նրա անլուռ կանչն ու հունչը ամենուր.
Վեհացնում է ու վերացնում ամենալուր իմ հոգին
Տիեզերքի խոր մեղեդին ու մրմունջը ամենուր:
* * *
Արյունալի աղետներով, աղմուկներով ահարակու,
Արևմուտքի ստրուկները մեքենայի և ոսկու,
Իրենց հոգու անապատից խուսափում են խուռներամ
Դեպ Արևելքն աստվածային` հայրենիքը իմ հոգու…
* * *
Ամեն անգամ Քո տվածից երբ մի բան ես Դու տանում,
Ամեն անգամ, երբ նայում եմ, թե ի՜նչքան է դեռ մնում,
Զարմանում եմ, թե` ո՛վ Շռայլ, ի՜նչքան շատ ես տվել ինձ,
Ի՜նչքան շատ եմ դեռ Քեզ տալու, որ միանանք մենք նորից:
* * *
Հազար տարով, հազար դարով առաջ թե ետ, ի՜նչ կա որ.
Ես եղել եմ, կա՜մ, կլինեմ հար ու հավետ, ի՜նչ կա որ.
Հազար էսպես ձևեր փոխեմ, ձևը խաղ է անցավոր,
Ես միշտ հոգի, տիեզերքի մեծ հոգու հետ, ի՜նչ կա որ:
* * *
Ասի. “Հենց լոկ էս աճյունն է ու անունը, որ ունեմ…”
Երբ ճառագեց անծայրածիր Քո ժպիտը հոգուս դեմ.
-Ի՜նչ է աճյունն էդ անկայուն, ու անունը, որ ունես.
Դու Աստվա՜ծ ես, դու անհու՜ն ես, անանուն ես ու անես…
* * *
Աստեղային երազների աշխարհքներում լուսակաթ,
Մեծ խոհերի խոյանքների հեռուներում անարատ,
Անհիշելի վերհուշերի մշուշներում նրբաղոտ`
Երբեմն, ասես, զգում եմ ես, թե կհասնեմ Նրա մոտ…
* * *
Բարձր է հնոց աշխարհքն Հայոց ու Մասիսը երկնադետ,
Իմ խոր հոգին էն բարձունքին խոսք է բացել Նրա հետ-
Անհաս բանից, սկզբանից, երբ չկան էլ դեռ չկար,
Մինչև վախճանն անվախճանի քննում է դարե դար:
* * *
Ո՜վ անճառ Մին, որ ամենին միացնում ես մի կյանքում,
Ամեն կյանքում ու երակում անտես, անկեզ բորբոքում,-
Ողջ ազատ են ու հարազատ էս աշխարհքում Քեզանով,
Ողջը Քո մեջ` անմա՜հ, անվերջ` Քեզ են երգում Քո ձենով…
* * *
Աստծու բանտն են տաճարները աշխարհքներում բովանդակ,
Իբր էնտեղ է ապրում տերը, պաշտողների փակի տակ:
Հարկավ` ազատ նա ժպտում է ամենուրեք ամենքին,
Բայց դու նայիր խեղճ ու կրակ մարդու գործին ու խելքին:
* * *
Կյանքս արի հրապարակ, ոտքի կոխան ամենքի.
Խափան, խոպան ու անպտուղ, անցավ առանց արդյունքի:
Ի՜նչքան ծաղիկ պիտի բուսներ, որ չբուսավ էս հողին…
Ի՜նչ պատասխան պիտի ես տամ հող ու ծաղիկ տվողին…
* * *
Իմ կնունքին երկինքը` ժամ, արևը` ջահ սրբազան,
Ծիածանը նարոտ եղավ, ամենքի սերն` ավազան.
Սարը եղավ կնքահայրս, ցողը` մյուռոն կենսավետ,
Ու կնքողս Նա ինքն եղավ, որ սահմանեց ինձ պոետ:
* * *
Ամեն մի սիրտ ցավով լցվեց մեր դարում,
Ցավոտ սրտով աշխարհ լցվեց մեր դարում.
Ցավոտ աշխարհքն եկավ լցվեց բովանդակ
Իմ սիրտը բաց, իմ սիրտը մեծ մեր դարում:
1921
————————————————————————-
* * *
Աղբյուրները հնչում են ու անց կենում,
Ծարավները տենչում են ու անց կենում,
Ու երջանիկ ակունքներին երազուն`
Պոետները կանչում են ու անց կենում:
* * *
Տիեզերքում աստվածային մի ճամփորդ է իմ հոգին.
Երկրից անցվոր, երկրի փառքին անհաղորդ է իմ հոգին.
Հեռացել է ու վերացել մինչ աստղերը հեռավոր,
Վար մնացած մարդու համար արդեն խորթ է իմ հոգին:
* * *
Էնքան շատ են ցավերն, ավերն իմ սրտում,
Էնքան տրտում կորած լավերն իմ սրտում…
Չեմ էլ հիշում չար ու խավար էս ժամին`
Երբ են փայլել ուրախ օրերն իմ սրտում:
* * *
-Էս է, որ կա… Ճիշտ ես ասում. թասդ բե՛ր:
Էս էլ կերթա` հանց երազում, թասդ բե՛ր:
Կյանքն հոսում է տիեզերքում զնգալեն,
Մեկն ապրում է, մյուսն սպասում. թասդ բե՛ր:
* * *
Հե՜յ ճամփանե՛ր, ճամփանե՛ր.
Անդարձ ու հին ճամփաներ,
Ովքե՞ր անցան ձեզանով,
Ո՞ւր գնացին, ճամփանե՛ր:
* * *
Հանգել են,
Կրակներս հանգել են,
Ցուրտ ու խավար էս գիշեր
Ճրագներս հանգել են:
* * *
Չի գալիս,
Ականջ եմ դրել չի գալիս,
Ձեն եմ լսել էս ձորում,
Կտրել է, էլ չի գալիս:
* * *
Մինչև էսօր իմ օրում
Մարդ չեմ տեսել ես շորում.
Մարդը մերկ է ու անինչ,
Սիրտ ունի լոկ իր փորում:
* * *
Առատ կլնի կինը արդ,
Կընկնի էգի կինը արդ,
Կբարձրանա նրա տեղ
Ազատ, անկախ կինը մարդ:
* * *
Ափսոս որ չես տեսնում բնավ
Տագնապն հոգուս խոր ու վեհ…
Հազար անգամ ափսոս ու ցավ,
Որ պիտ տեսնես երբևէ:
* * *
Իմ ծիտիկը դու հերվան,
Իմ եղնիկը էսօրվան,
Վաղը ի՞նչ ես լինելու…
Ես չեմ գտնում էնպես բան…
* * *
Նա մի առյուծ, ես մի գառ.
Իմ սրտի հետ խելագար
Անհավասար կռվի մեջ,
Քարշ եմ գալիս ես տկար:
* * *
Կյանքն ահա.-
Սնունդ, ծնունդ մինչև մահ.
Մնացածը ողջ նրանց
Կամ հաճույքն են և կամ ահ:
* * *
Մեր գանձերը միշտ կան առատ,
Մեր հաճույքներն անվե՜րջ, անհատ,
Չի հասկանում` ոնց վայելի,
Դժգոհ է զուր ամեն մի մարդ:
* * *
Էնքան եկան, անցկացան,
Ընկան, հանգան, անցկացան
Երգ ու տաղս էլ ու՞ր տարան,
Չկան, չքվան, անցկացան:
* * *
Թվում է հար, թե անցյալս ու ապագաս տեսած կամ,
Առաջ ու ետ անհունությունն ողջ անպակաս տեսած կամ.
Բայց ո՞նց հիշեմ ամեն տեսած, կամ եղածը հասկանամ,
Եվ ……. անհուն, անհաս տեսած կամ:
* * *
Մանուկ օրից սար ու ձորին ես մնացի մոտ ընկեր,
Աշխատանքի, հանգիստ օրին ես մնացի մոտ ընկեր,
Հեռու ու մոտ սարի վրի եղբայրներիս ձեն տվի
Ու էն ձենում մեզ բոլորիս ճանաչեցին մի ընկեր:
* * *
ՍԻ՛ՐՏ
Դու գիտես մենակ ճամփեն երկնքի,
Դու գիտես գաղտնիքն երջանիկ կյանքի,
Դու գիտես ամենն ամենից առաջ,
Քո խոսքն է օրենք ամեն օրենքի:
* * *
Մեր կյանքը կարճ մի վերելք,
Անցնել հանգիստ ամեն տանջանք ու վայելք,
Ապրել անախտ, անցնել անհաղթ, հոգիանալ ու նորեն
Նյութից զատված, անմեկ աստված վերադառնալ դեպ իրեն:
* * *
Ահա շիրիմն… իմ ընկերն էր…մի սովորութք ուներ նա,
Գիշերն արթնում, լույս էր վառում, նստում` ժամը իմանա…
Հե՜յ, ի՛նչ անմիտ խոսք է էսօր ժամը կողքին էս շիրմի…
Հե՜յ, անուշ ջա՜ն, ի՜նչ ես հարցնում` ժամի քանիսն է հիմի…
* * *
Դու մի ճարպիկ մաքսանենգ ես, լոկ ճամփորդ ես ձևանում.
Ու չես ասում` մեզնից քեզ հետ ինչ գանձեր ես դուրս տանում:
Ինչ սիրող սիրտ, մարգրիտ վշտեր ու ինչ գոհար երազներ…
Թե իմանան` քեզ կբռնեն մեր աշխարհքի սահմանում:
* * *
Ատում եմ քաղաքը` դատարկ ու շքեղ,
Ծանր է գալիս ինձ` երկիրը ավեր,
Տխուր ու դժար` բնությունը մեծ,
Էլ ու՞ր մնամ ես սիրտս էլ ավեր…
* * *
Հե՜յ, Գրիշա՛, ի՛մ լուսախպեր, ալեկոծվեց կյանքն էսպես,
Ու նավաբեկ, ու ցավաբեկ հեռվից իրար բերավ մեզ.
Ե՛կ վայելենք էս բախտն անկարծ աղետալի մեր կյանքում,
Քանի դեռ չենք պոկվել, բեկվել նոր հեռավոր հորձանքում:
* * *
Ինչ դալուկ ես քու երկրի պես ու սգավոր դու էսօր,
Բայց ողջ ու վեհ քան երբևէ, թովիչ ու խոր դու էսօր,
Եղբորդ մոտ եկած վշտոտ` տանջում ես նոր դու էսօր,
Տանջանք անվերջ իմ սրտի մեջ ու սեր հզոր, դու էսօր:
1922
Nessun commento:
Posta un commento