Sevanavank : La storia. Legenda
Il monastero di Sevan (conosciuto anche col nome “Mariamashen”, costruito da Mariam) che si trova a est della citta' di Sevan, fu fondato sull'isola di Sevan (ora penisola). Dagli scavi si deduce che questo luogo fu abitato sin dall'era neolitica.
Quando nel 301 il re degli armeni Trdat 3˚ il Grande ricevette l'assoluzione da parte di Grigor Lussavorich (Illuminatore) , accolse il cristianesimo, e l'Armenia venne ufficialmente proclamata cristiana, ovunque vennero costruite chiese e monasteri. Lo stesso Grigor Lussavorich (Gregorio L'illuminatore) fondo' le prime due chiese di Sevanavank: S. Harutiun e S. Karapet (in onore di Giovanni il Battista).
Come testimonia l'iscrizione sul muro sud della chiesa di S. Arakeloz, la costruzione e l'ampliamento del monastero del 9˚ secolo e' legato alla principessa Mariam, figlia di Ashot 1˚ Bagratuni (fondatore della dinastia dei Bagratuni). Il monastero fiorisce durante la guida di Mashtoz Yeghivardezi. Il metropolita di Syunik Stepanos Orbelian, storico del 13˚ secolo, scrive:
“In quegli anni brillava con le sue virtu' sull'isola di Sevan il beato Mashtoz che era figlio di un prete di nome Grigor Yeghivardezi. Ancora laico Grigor I si trasferi' nella provincia di Sotk. Fu allievo di Stepanos, l'abate del monastero di Machenozaz. Qui ricevette tutta la sua formazione e venne ordinato sacerdote dal vescovo di Syunik Ter-Davit. Da li' si trasferi' all'anapat, Aparank di Artavazd, e poi nell'isola di Sevan. Dopo una vita ascetica, ricevette nel sonno il comando di costruire una chiesa in onore di 12 apostoli e fondare una congregazione. Nel sogno gli vengono incontro i 12 apostoli, camminando sul lago, e gli mostrano il luogo dove costruire la chiesa”.
Dopo questa visione, spinto dalla potenza divina, insieme a Mariam, moglie di Vassak Syuni, intraprende la costruzione di due meravigliose chiese: una in onore degli apostoli e l'altra in onore della Madonna (S. Astvazazin). Dotandolo di tanti paramenti sacri mettono in piedi la casa di Dio e la dimora degli uomini di Dio nell'anno armeno 323 (nel 874)”.
A Sevan visse' e opero' Hovhannes Draskhanakertzi, storico del 10˚ secolo e katholikos. Nel monastero si rifugio' il re Ashot 2˚ (Ashot Yerkat) che nel 924-925, vinse la battaglia di Sevan contro gli arabi e rinforzo' il regno dei Bagratuni.
Durante le invasioni dei mongoli, di Tamerlano il monastero fu saccheggiato e distrutto. La ricostruzione comincio' nel 1441, dopo la reintegrazione della Santa Sede a Echmiazin. Nel 1451 fu fondato il seminario di Sevanavank il cui programma di studi riprendeva quello dell'universita' di Tatev.
Durante gli anni sovietici il monastero venne chiuso (La chiesa di S. Astvazazin fu demolita e le pietre furono usate come materiale edile per costruire una casa di riposo a Sevan. Il monastero fu gravemente danneggiato dal terremoto del 1936. Dagli anni 90 in poi il monastero rifiorisce con la vita religiosa e con il seminario. Attualmente si trova in fase di restauro. Il monastero di Sevan e' uno dei luoghi storico-culturali piu' famosi dell'Armenia.
Legenda
1. La chiesa di S. Karapet
2. Le celle dei monaci e il seminario
3. Il Gavit (le rovine)
4. La chiesa di S. Arakeloz (degli apostoli)
5. Le rovine della chiesa di S. Harutiun
Sevanavank : Il complesso monastico. La principessa Mariam e Il monastero di Sevan. La chiesa di S. Karapet
Il complesso monastico
Il complesso e' costituito da due chiese, dalle rovine del gavit, dalle celle parzialmente ricostruite dei monaci, dalla biblioteca e dalle fondamenta della chiesa di S. Harutiun. La chiesa S. Astvazazin e il gavit vicino non esistono piu'. Tutte le costruzioni del complesso si trovano sulla parte sud-ovest della collina e guardano il lago Sevan. Sono conservate anche le fondamenta dei muri interni ed esterni del complesso e costruzioni residenziali.
La principessa Mariam e Il monastero di Sevan
Fino al 9˚ secolo il monastero aveva due chiese: La piccola chiesa di S. Karapet e la chiesa ampia di tre navate di S. Harutiun che vennero costruite nel 305 da parte di Grigor 1˚ L'Illuminatore (S. Harutiun fu costruito nel luogo di un tempio pagano). Nel 9˚ secolo, il periodo del regno di Ashot 1˚ Bagratuni e i 200 anni successivi del regno Bagratuniaz furono favorevoli alla rinascita culturale ed economica dell'Armenia. Furono costruiti monasteri e chiese, cosi' anche nel monastero di Sevan.
Secondo gli storici armeni, la principessa Mariam, moglie del principe di Syunik Vassak Gabur e figlia del re Ashot 1˚ Bagratuni, fece il voto di costruire 30 chiese in memoria di suo marito (morto prematuramente). Dopo un incontro con l'abate del monastero di Sevan e il futuro katholikos Mashtoz Yeghivardezi accetto' di finanziare l'allargamento del monastero e la costruzione delle chiese di S. Arakeloz e di S. Astvazazin.
Vennero costruite anche celle dei monaci, costruzioni di servizio e un gavit di 4 colonne vicino alla chiesa di S. Astvazazin le cui due colonne che si conservano e i loro capitelli ornati di legno ora sono esposte nel museo statale di Storia di Yerevan.
La chiesa di S. Karapet
La chiesa di S. Karapet e' una piccola costruzione a croce con cupola che ha tre altari. Fu completamente ricostruita alla fine del 9˚ secolo. La composizione con tre altari e' conosciuta anche col nome “trifoglio” che fu preso dall'architettura gotica, secondo la quale la parte centrale della chiesa ha una forma di trifoglio (grazie ai 3 cerchi parzialmente incrociati). L'architrave dell'entrata sud-ovest ha una composizione semplice.
Sevanavank : Il gavit di S. Arakeloz (3). La chiesa di S. Arakeloz (4). I Khachkar (Le croci di pietra)
Il gavit di S. Arakeloz (3)
Le rovine del gavit si trovano sul lato occidentale della chiesa di S. Arakeloz. Il gavit fu costruito vicino alla chiesa nel 9˚ o 10˚ secolo. Sul pavimento si puo' vedere le basi delle 6 colonne. La parte centrale era costruita con una particolarita' della cupola che si chiama “comignolo”.
L'idea del comignolo e' presa dalle costruzioni armene dove al centro della copertura (tetto) si lasciava un'apertura. La cupola veniva costruita con travi di legno posizionate orizzontalmente in misura decrescente dalla base fino alla sommita' della cupola.
Gli architetti della chiesa usarono quest'idea ponendo pietre al posto di legno. Piu' tardi le pietre vennero poste a sbalzo creando strutture simili a stalattiti e arrichendoli con elementi geometrici di influsso asiatico ma con temi armeni.
La chiesa di S. Arakeloz (4)
La chiesa di S. Arakeloz, ampia, con tre altari e con un salone quadrato sul lato occidentale fu costruita nello stesso periodo della chiesa di S. Astvazazin. Ai due fianchi dell'altare maggiore ci sono 2 sagrestie: l'entrata della sagrestia del lato destro (sud-est) avviene dal salone principale, mentre quella della sinistra (sud-ovest) e' direttamente da fuori.
Il timpano ottagonale poggiato su archi copre il salone centrale, e la parte inferiore della cupola e' a vela. E' interessante la sezione aperta quadrata del lato occidentale il cui arco e' piu' ampio e sostiene il peso maggiore della cupola. Copiando questa tecnica, nel 9˚ secolo, in tutta l'Armenia cominciarono a costruire chiese simili ma di dimensioni superiori.
Secondo l'iscrizione del muro sud la chiesa fu fondata nell'874 da parte della principessa Mariam.
I Khachkar (Le croci di pietra)
Nel monastero di Sevan si conservano tante croci di pietra e frammenti di queste croci cosi' come splendidi reperti degli archi lungo la storia del monastero. Una delle cose piu' impressionanti sono le sculture di pietra verde [probabilmente andesite], pietre portate dalle cave di Sevan. La difficolta' di fare croci di pietra e la loro ricchezza evidenziano la vita ascetica del monastero e sottolineano ancora di piu' la sontuosita' di queste steli. Si puo' dedurre come i monaci attribuivano un alto valore religioso a queste opere curandole come opere d'arte. Queste croci di pietra finemente scolpite mostrano la fede dei loro creatori.
Sevanavank : S. Harutiun (5)
S. Harutiun (5)
La chiesa di S. Harutiun e' la piu' antica del monastero. La costrui' Grigor 1˚ L'Illuminatore nel 305.
Si conservano solo poche rovine, anche se le fondamenta testimoniano la grandezza della chiesa. Era una basilica con cupola centrale, una delle poche chiese costruite in Armenia. Questo modello di chiesa diffusa nel 5˚ secolo divenne caratteristico delle chiese armene. La cupola centrale era ricavata dall'unione di tre navate nelle basiliche antiche.
Fino al 9˚ secolo la composizione a croce con cupola, che spesso viene chiamato “stile armeno”, non era molto diffusa, tranne in alcuni casi come le chiese di Artashat (Karmravor) e di Talin, o le chiese di Zvartnoz e Yeghvard. Le grandi costruzioni a 3 navate, come quelle esistenti in Grecia ed Europa, furono molto presenti prima di essere distrutte dai terremoti e dalle invasioni arabe. Successivamente si diede priorita' a costruzioni piu' piccole e solide.
La cupola della chiesa a tre navate di Sevanavank era ugualmente impressionante. Le cupole della maggior parte delle chiese di questo tipo (tempio di Dvin, Talin, Aruj) furono distrutte dai terremoti. Un esempio di queste e' tutt'ora conservata nel villaggio di Sodk, di fronte al lago.
Սևանավանք : Պատմությունը, Հղում
Պատմությունը
Սևանավանքը (նաև հայտնի է «Մարիամաշեն» անունով) հիմնադրվել է Սևանա լճի կղզում (այժմ` թերակղզի), Սևան քաղաքից դեպի արևելք։ Պեղումների արդյունքում պարզվել է, որ այս վայրը բնակեցված է եղել նոր քարի և բրոնզի դարերում։
Երբ 301 թ. հայոց արքա Տրդատ Գ Մեծը ապաշխարհություն ստացավ Սբ. Գրիգոր Ա Լուսավորչից և քրիստոնեություն ընդունեց, իսկ Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակվեց, ամենուր վանքեր և եկեղեցիներ հաստատվեցին։ Ինքը` Գրիգոր Լուսավորիչն է հիմնել Սևանավանքի առաջին երկու եկեղեցիները` Սբ Հարությունը և Սբ Կարապետը (Սբ. Հովհաննես Մկրտչի անունով)։
Ինչպես վկայում է Սբ Առաքելոց եկեղեցու հարավային պատի արձանագրությունը, 9-րդ դարում վանքի ընդարձակումն ու կառուցապատումը կապված է Բագրատունիների արքայական տան հիմնադիր` Աշոտ Ա Բագրատունու դուստր, իշխանուհի Մարիամի հետ։ Վանքը վերելք է ապրում Մաշտոց Եղիվարդեցու առաջնորդության տարիներին։ 13-րդ դարի մատենագիր, Սյունիքի մետրոպոլիտ Ստեփանոս Օրբելյանն այսպես է նկարագրում.
«Այս ժամանակ Սևանա կղզում հռչակված առաքինությամբ փայլում էր երանելի Մաշտոցը… Բազում ճգնություններից հետո երազում հրաման է ստանում եկեղեցի կառուցել տասներկու առաքյալների անունով, ու միաբանություն հաստատել։ Եվ դրա համար, երազի մեջ, լճի վրայով նրա մոտ են գալիս տասներկու առաքյալները ու նշանակում եկեղեցու տեղը։
Ահա այդ երևումից ու աստվածային ազդեցությունից մղված` մեծ տիկին Մարիամը` Վասակ Սյունու կինը, գալիս է սուրբ Մաշտոցի մոտ, բազում թաղանձանքներով նրան համաձայնեցնում է, և ձեռնարկելով կառուցում են գեղեցկազարդ եկեղեցիները` մեկը սուրբ առաքյալների, մյուսը` Սուրբ Աստվածածնի անունով։ Զարդարելով մեծամեծ սպասքներով` կանգնեցնում են աստծու տունը և աստվածակիր մարդկանց բնակարանը հայոց երեք հարյուր քսաներեք թվականին (874 թ.)»։
Սևանում ապրել ու գործել է 10-րդ դ. պատմիչ և կաթողիկոս Հովհաննես Դրասխանակերտցին։ Վանքում է ապաստանել Աշոտ Բ թագավորը (Աշոտ Երկաթը), ով 924/925 թ. Սևանի հաղթական ճակատամարտից հետո վերահաստատեց Բագրատունյաց թագավորությունը։
Մոնղոլական, լենկթեմուրյան և այլ արշավանքների շրջանում վանքը թալանվել ու ավերվել է, մնացել անխնամ։ Վանքի վերականգնումը սկսվել է Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածնում Հայրապետական Աթոռը 1441 թ. վերահաստատելուց հետո։ 1451 թ. հիմնադրվել է Սևանավանքի վարդապետարանը, որի ուսումնական ծրագիրը կրկնել է Տաթևի համալսարանի ծրագիրը։
Խորհրդային տարիներին վանքը փակվել է (Սբ Աստվածածին եկեղեցու շենքը քանդվել է 1931 թ., և քարերն օգտագործվել են որպես շինանյութ` Սևանում հանգստյան տուն կառուցելու)։ Վնասվել է 1936 թ. ավերիչ երկրաշարժից։ 1990-ական թթ. ի վեր վանքը վերածնունդ է ապրում հոգևոր կյանքով, վերաբացված դպրանոցով։ Այժմ վերակառուցման ընթացքում է։ Սևանավանքը Հայաստանի պատմամշակութային ամենաճանաչված վայրերից մեկն է։
Հղում`
1. Սբ Կարապետ եկեղեցին
2. Վանական խցերը և վարդապետարանը
3. Գավիթը (ավերակները)
4. Սբ Առաքելոց եկեղեցին
5. Սբ Հարություն եկեղեցու ավերակները
Սևանավանք : Վանական համալիրը, Մարիամ իշխանուհին և Սևանի վանքը, Սբ Կարապետ եկեղեցին (1)
Վանական համալիրը
Համալիրը ներկայացնում են Սբ Առաքելոց և Սբ Կարապետ երկու եկեղեցիները, գավթի ավերակները, մասնակի վերակառուցված վանական խցերը, Սբ. Հարություն եկեղեցու հիմքերը։ Վանքի Սբ. Աստվածածին եկեղեցին և նրան կից գավիթն այլևս գոյություն չունեն։ Համալիրի բոլոր կառույցները բլրի հարավ-արևմտյան կողմում են։ Պահպանվել են նաև համալիրի ներքին և արտաքին պատերի հիմքերը, բնակելի և տնտեսական շինություններ։
Մարիամ իշխանուհին և Սևանի վանքը
Մինչև 9-րդ դ. վանքը բաղկացած էր Գրիգոր Ա Լուսավորչի կառուցած երկու` Սբ Կարապետ և Սբ Հարություն եկեղեցիներից։ Եռանավ ընդարձակ Սբ Հարություն եկեղեցին կառուցվել է հեթանոսական մեհյանի տեղում` 305 թվականին։ 9-րդ դարում Աշոտ Ա Բագրատունու իշխանության տարիները, և այնուհետև Բագրատունյաց թագավորության շուրջ 200-ամյա շրջանը նպաստավոր եղավ Հայաստանում տնտեսական և մշակութային վերելքի համար։ Կառուցվեցին վանքեր ու եկեղեցիներ, այդ թվում նաև Սևանավանքում։
Ըստ հայոց պատմիչների, Աշոտ Ա Բագրատունու դուստր և Սյունաց իշխան Վասակ Գաբուռի կին իշխանուհի Մարիամը ուխտել էր 30 եկեղեցի կառուցել իր վաղամեռիկ ամուսնու հիշատակին։ Հանդիպելով Սևանավանքի վանահայր, ապագա կաթողիկոս Մաշտոց Եղիվարդեցուն, նա հանձն է առնում հովանավորել վանքի նորոգումը և ընդարձակումը և կառուցել Սբ Առաքելոց և Սբ Աստվածածին եկեղեցիները։
Կառուցվում են նաև վանական խցեր, տնտեսական շինություններ և քառասյուն մի գավիթ` Սբ Աստվածածին եկեղեցուն կից, որի պահպանված փայտե երկու սյուները և դրանց քանդակազարդ խոյակներն այժմ ցուցադրված են Երևանի Պատմության պետական թանգարանում։
Սբ Կարապետ եկեղեցին (1)
Սբ Կարապետ եկեղեցին փոքրաչափ եռախորան խաչաձև գմբեթավոր կառույց է։ Այն հիմնովին վերանորոգվել է 9-րդ դ. վերջին։ Եռախորան հորինվածքը հայտնի է նաև «երեքնուկաձև» անունով, որը փոխառնվել է ճարտարապետության գոթական ոճից, ըստ որի եկեղեցու կենտրոնական մասը եռամաս տերևի ձև ունի (մասամբ հատվող երեք շրջանների շնորհիվ)։ Հարավ-արևմտյան մուտքի բարավորը պարզ հորինվածք ունի։
Սևանավանք : Սբ Առաքելոցի գավիթը (3), Սբ Առաքելոցը (4), Խաչքարերը
Սբ Առաքելոցի գավիթը (3)
Գավթի ավերակները գտնվում են Սբ Առաքելոց եկեղեցու արևմտյան կողմում։ Գավիթը կառուցվել է եկեղեցուն կից 9-րդ կամ 10-րդ դարերում։ Հատակին պահպանվել են վեց սյուների հիմքերը։ Կենտրոնական հատվածը կառուցված է եղել գմբեթի եզակի եղանակով, որը կոչվում է «երդիկ»։
Երդիկի գաղափարը վերցված է հայկական այնպիսի կառույցներից, որոնցում ծածկի (տանիքի) կենտրոնում` գմբեթի գագաթին բացվածք էր թողնվում։ Գմբեթը կառուցվում էր լայնակի գցված փայտե գերաններով, որոնք մեկը մյուսից վերև շեղակի տեղադրված էին մինչև գագաթ` նվազող չափսերով։
Եկեղեցի նախագծողները այդ գաղափարը կիրառեցին` փայտի փոխարեն քար օգտագործելով, ապա սկսեցին քանդակազարդել` ավելի ուշ շրջանում ստալակտիտների նմանությամբ և երկրաչափական նախշերով ( ասիական մոտիվները համակցելով հայկական խորհրդանիշների և բնապատկերների հետ)։
Սբ Առաքելոցը (4)
Ընդարձակ եռախորան Սբ Առաքելոց եկեղեցին կառուցվել է Սբ Աստվածածին եկեղեցու հետ միաժամանակ։ Երկարավուն արևմտյան կողմը կազմում է ուղղանկյուն սրահ։ Հիմնական խորանի երկու կողմից կառուցված են երկու ավանդատներ` աջակողմյա (հվ-արլ) ավանդատան մուտքը գլխավոր սրահից է, իսկ ձախ կողմի (hվ-արմ) ավանդատան մուտքը դրսից է։
Կամարների վրա հենված ութանիստ թմբուկը պսակում է կենտրոնական սրահը, գմբեթատակ փոխանցումն առագաստային է։ Ուշագրավ է արևմտյան կողմի ուղղանկյուն բաց տարածությունը, որի կամարն ավելի լայնաթռիչք է և իր վրա է կրում գմբեթի ծանրության զգալի մասը։ 9-րդ դ. այս հորինվածքի հաջող կիրառման արդյունքում պատմական Հայաստանի ողջ տարածքում սկսեցին կառուցել նույն տիպի, բայց ավելի մեծ եկեղեցիներ։
Համաձայն հարավային պատի արձանագրության, եկեղեցին հիմնադրվել է 874 թ. Բագրատունիների արքայական տան հիմնադիր` Աշոտ Ա Բագրատունու դուստր, Մարիամ իշխանուհու կողմից։
Խաչքարերը
Սևանավանքում պահպանվել են բազմաթիվ խաչքարեր և խաչքարերի բեկորներ։ Վանքի պատմության յուրաքանչյուր ժամանակահատվածից պահպանվել են հոյակերտ նմուշներ։ Ամենաուշագրավ նմուշներից են Սևանի քարհանքերից բերված կանաչավուն փխրուն քարից [հավանաբար` անդեզիտից] քանդակվածները։ Խաչքարերի կատարման բարդությունը և հարուստ հորինվածքը հակադրվում են վանքի ասկետական կենսակերպին` էլ ավելի ընդգծելով այս կոթողների ճոխությունը։ Կարելի է միայն ենթադրել, թե վանականներն ինչպես են խնամել այդ արվեստի գործերը` ոգեշնչված դրանց հոգևոր արժեքով։ Հարուստ մանրամասներով առանձնացող այս խաչքարերը խոսում են իրենց կերտողների և պատվիրատու հովանավորների հավատքի մասին։
Սևանավանք : Սբ Հարությունը (5)
Սբ Հարությունը (5)
Սբ Հարությունը Սևանավանքի ամենահին եկեղեցին է։ Կառուցել է Գրիգոր Ա Լուսավորիչը` 305 թ.։
Եկեղեցին չի պահպանվել, միայն հիմքերից կարելի է ենթադրել եկեղեցու մեծ չափսերի մասին։ Եղել է կենտրոնագմբեթ բազիլիկ եկեղեցի` Հայաստանում հազվադեպ հանդիպող եկեղեցիներից մեկը։ Այս հորինվածքը 5-րդ դարում տարածում ստացավ` դառնալով հայկական եկեղեցիների հատկանիշը. կենտրոնական գմբեթը համակցվում էր հնագույն տաճարների եռանավ հորինվածքի հետ։
Մինչև 9-րդ դ. գմբեթավոր խաչաձև հորինվածքը, որը հաճախ ճանաչվում է որպես «հայկական ոճ», այնքան էլ տարածված չէր, բացառությամբ մի քանի նմուշների, ինչպիսիք են, օրինակ, Արտաշատի (Կարմրավոր) և Թալինի եկեղեցիները, կամ Զվարթնոցի և Եղվարդի կենտրոնագմբեթ հատակագծով եկեղեցիները։ Եռանավ մեծաչափ կառույցները, ինչպիսիք կային նաև Հունաստանում և Եվրոպայում, մի քանի դար շարունակ չափազանց տարածված էին, մինչև երկրաշարժերի և արաբական արշավանքների հետևանքով ավերվելը, որից հետո նախապատվությունը տրվեց ավելի փոքրաչափ և ամուր կառույցներին։
Սևանավանքի եռանավ եկեղեցու գմբեթը նույնպես տպավորիչ էր։ Այս տիպի եկեղեցիների մեծ մասի (Դվինի տաճարի, Թալինի, Առուչի եկեղեցիների) գմբեթները քանդվել են երկրաշարժի հետևանքով։ Մի գեղեցիկ նմուշ մինչ օրս պահպանվել է Սոդք գյուղում` լճի հանդիպակաց կողմում։
Սևանավանքը (նաև հայտնի է «Մարիամաշեն» անունով) հիմնադրվել է Սևանա լճի կղզում (այժմ` թերակղզի), Սևան քաղաքից դեպի արևելք։ Պեղումների արդյունքում պարզվել է, որ այս վայրը բնակեցված է եղել նոր քարի և բրոնզի դարերում։
La storia
Quando nel 301 il re degli armeni Trdat 3˚ il Grande ricevette l'assoluzione da parte di Grigor Lussavorich (Illuminatore) , accolse il cristianesimo, e l'Armenia venne ufficialmente proclamata cristiana, ovunque vennero costruite chiese e monasteri. Lo stesso Grigor Lussavorich (Gregorio L'illuminatore) fondo' le prime due chiese di Sevanavank: S. Harutiun e S. Karapet (in onore di Giovanni il Battista).
Come testimonia l'iscrizione sul muro sud della chiesa di S. Arakeloz, la costruzione e l'ampliamento del monastero del 9˚ secolo e' legato alla principessa Mariam, figlia di Ashot 1˚ Bagratuni (fondatore della dinastia dei Bagratuni). Il monastero fiorisce durante la guida di Mashtoz Yeghivardezi. Il metropolita di Syunik Stepanos Orbelian, storico del 13˚ secolo, scrive:
“In quegli anni brillava con le sue virtu' sull'isola di Sevan il beato Mashtoz che era figlio di un prete di nome Grigor Yeghivardezi. Ancora laico Grigor I si trasferi' nella provincia di Sotk. Fu allievo di Stepanos, l'abate del monastero di Machenozaz. Qui ricevette tutta la sua formazione e venne ordinato sacerdote dal vescovo di Syunik Ter-Davit. Da li' si trasferi' all'anapat, Aparank di Artavazd, e poi nell'isola di Sevan. Dopo una vita ascetica, ricevette nel sonno il comando di costruire una chiesa in onore di 12 apostoli e fondare una congregazione. Nel sogno gli vengono incontro i 12 apostoli, camminando sul lago, e gli mostrano il luogo dove costruire la chiesa”.
Dopo questa visione, spinto dalla potenza divina, insieme a Mariam, moglie di Vassak Syuni, intraprende la costruzione di due meravigliose chiese: una in onore degli apostoli e l'altra in onore della Madonna (S. Astvazazin). Dotandolo di tanti paramenti sacri mettono in piedi la casa di Dio e la dimora degli uomini di Dio nell'anno armeno 323 (nel 874)”.
A Sevan visse' e opero' Hovhannes Draskhanakertzi, storico del 10˚ secolo e katholikos. Nel monastero si rifugio' il re Ashot 2˚ (Ashot Yerkat) che nel 924-925, vinse la battaglia di Sevan contro gli arabi e rinforzo' il regno dei Bagratuni.
Durante le invasioni dei mongoli, di Tamerlano il monastero fu saccheggiato e distrutto. La ricostruzione comincio' nel 1441, dopo la reintegrazione della Santa Sede a Echmiazin. Nel 1451 fu fondato il seminario di Sevanavank il cui programma di studi riprendeva quello dell'universita' di Tatev.
Durante gli anni sovietici il monastero venne chiuso (La chiesa di S. Astvazazin fu demolita e le pietre furono usate come materiale edile per costruire una casa di riposo a Sevan. Il monastero fu gravemente danneggiato dal terremoto del 1936. Dagli anni 90 in poi il monastero rifiorisce con la vita religiosa e con il seminario. Attualmente si trova in fase di restauro. Il monastero di Sevan e' uno dei luoghi storico-culturali piu' famosi dell'Armenia.
1. La chiesa di S. Karapet
2. Le celle dei monaci e il seminario
3. Il Gavit (le rovine)
4. La chiesa di S. Arakeloz (degli apostoli)
5. Le rovine della chiesa di S. Harutiun
Sevanavank : Il complesso monastico. La principessa Mariam e Il monastero di Sevan. La chiesa di S. Karapet
Il complesso monastico
Il complesso e' costituito da due chiese, dalle rovine del gavit, dalle celle parzialmente ricostruite dei monaci, dalla biblioteca e dalle fondamenta della chiesa di S. Harutiun. La chiesa S. Astvazazin e il gavit vicino non esistono piu'. Tutte le costruzioni del complesso si trovano sulla parte sud-ovest della collina e guardano il lago Sevan. Sono conservate anche le fondamenta dei muri interni ed esterni del complesso e costruzioni residenziali.
La principessa Mariam e Il monastero di Sevan
Fino al 9˚ secolo il monastero aveva due chiese: La piccola chiesa di S. Karapet e la chiesa ampia di tre navate di S. Harutiun che vennero costruite nel 305 da parte di Grigor 1˚ L'Illuminatore (S. Harutiun fu costruito nel luogo di un tempio pagano). Nel 9˚ secolo, il periodo del regno di Ashot 1˚ Bagratuni e i 200 anni successivi del regno Bagratuniaz furono favorevoli alla rinascita culturale ed economica dell'Armenia. Furono costruiti monasteri e chiese, cosi' anche nel monastero di Sevan.
Secondo gli storici armeni, la principessa Mariam, moglie del principe di Syunik Vassak Gabur e figlia del re Ashot 1˚ Bagratuni, fece il voto di costruire 30 chiese in memoria di suo marito (morto prematuramente). Dopo un incontro con l'abate del monastero di Sevan e il futuro katholikos Mashtoz Yeghivardezi accetto' di finanziare l'allargamento del monastero e la costruzione delle chiese di S. Arakeloz e di S. Astvazazin.
Vennero costruite anche celle dei monaci, costruzioni di servizio e un gavit di 4 colonne vicino alla chiesa di S. Astvazazin le cui due colonne che si conservano e i loro capitelli ornati di legno ora sono esposte nel museo statale di Storia di Yerevan.
La chiesa di S. Karapet
La chiesa di S. Karapet e' una piccola costruzione a croce con cupola che ha tre altari. Fu completamente ricostruita alla fine del 9˚ secolo. La composizione con tre altari e' conosciuta anche col nome “trifoglio” che fu preso dall'architettura gotica, secondo la quale la parte centrale della chiesa ha una forma di trifoglio (grazie ai 3 cerchi parzialmente incrociati). L'architrave dell'entrata sud-ovest ha una composizione semplice.
Sevanavank : Il gavit di S. Arakeloz (3). La chiesa di S. Arakeloz (4). I Khachkar (Le croci di pietra)
Il gavit di S. Arakeloz (3)
Le rovine del gavit si trovano sul lato occidentale della chiesa di S. Arakeloz. Il gavit fu costruito vicino alla chiesa nel 9˚ o 10˚ secolo. Sul pavimento si puo' vedere le basi delle 6 colonne. La parte centrale era costruita con una particolarita' della cupola che si chiama “comignolo”.
L'idea del comignolo e' presa dalle costruzioni armene dove al centro della copertura (tetto) si lasciava un'apertura. La cupola veniva costruita con travi di legno posizionate orizzontalmente in misura decrescente dalla base fino alla sommita' della cupola.
Gli architetti della chiesa usarono quest'idea ponendo pietre al posto di legno. Piu' tardi le pietre vennero poste a sbalzo creando strutture simili a stalattiti e arrichendoli con elementi geometrici di influsso asiatico ma con temi armeni.
La chiesa di S. Arakeloz (4)
La chiesa di S. Arakeloz, ampia, con tre altari e con un salone quadrato sul lato occidentale fu costruita nello stesso periodo della chiesa di S. Astvazazin. Ai due fianchi dell'altare maggiore ci sono 2 sagrestie: l'entrata della sagrestia del lato destro (sud-est) avviene dal salone principale, mentre quella della sinistra (sud-ovest) e' direttamente da fuori.
Il timpano ottagonale poggiato su archi copre il salone centrale, e la parte inferiore della cupola e' a vela. E' interessante la sezione aperta quadrata del lato occidentale il cui arco e' piu' ampio e sostiene il peso maggiore della cupola. Copiando questa tecnica, nel 9˚ secolo, in tutta l'Armenia cominciarono a costruire chiese simili ma di dimensioni superiori.
Secondo l'iscrizione del muro sud la chiesa fu fondata nell'874 da parte della principessa Mariam.
I Khachkar (Le croci di pietra)
Nel monastero di Sevan si conservano tante croci di pietra e frammenti di queste croci cosi' come splendidi reperti degli archi lungo la storia del monastero. Una delle cose piu' impressionanti sono le sculture di pietra verde [probabilmente andesite], pietre portate dalle cave di Sevan. La difficolta' di fare croci di pietra e la loro ricchezza evidenziano la vita ascetica del monastero e sottolineano ancora di piu' la sontuosita' di queste steli. Si puo' dedurre come i monaci attribuivano un alto valore religioso a queste opere curandole come opere d'arte. Queste croci di pietra finemente scolpite mostrano la fede dei loro creatori.
Sevanavank : S. Harutiun (5)
S. Harutiun (5)
La chiesa di S. Harutiun e' la piu' antica del monastero. La costrui' Grigor 1˚ L'Illuminatore nel 305.
Si conservano solo poche rovine, anche se le fondamenta testimoniano la grandezza della chiesa. Era una basilica con cupola centrale, una delle poche chiese costruite in Armenia. Questo modello di chiesa diffusa nel 5˚ secolo divenne caratteristico delle chiese armene. La cupola centrale era ricavata dall'unione di tre navate nelle basiliche antiche.
Fino al 9˚ secolo la composizione a croce con cupola, che spesso viene chiamato “stile armeno”, non era molto diffusa, tranne in alcuni casi come le chiese di Artashat (Karmravor) e di Talin, o le chiese di Zvartnoz e Yeghvard. Le grandi costruzioni a 3 navate, come quelle esistenti in Grecia ed Europa, furono molto presenti prima di essere distrutte dai terremoti e dalle invasioni arabe. Successivamente si diede priorita' a costruzioni piu' piccole e solide.
La cupola della chiesa a tre navate di Sevanavank era ugualmente impressionante. Le cupole della maggior parte delle chiese di questo tipo (tempio di Dvin, Talin, Aruj) furono distrutte dai terremoti. Un esempio di queste e' tutt'ora conservata nel villaggio di Sodk, di fronte al lago.
Սևանավանք : Պատմությունը, Հղում
Պատմությունը
Սևանավանքը (նաև հայտնի է «Մարիամաշեն» անունով) հիմնադրվել է Սևանա լճի կղզում (այժմ` թերակղզի), Սևան քաղաքից դեպի արևելք։ Պեղումների արդյունքում պարզվել է, որ այս վայրը բնակեցված է եղել նոր քարի և բրոնզի դարերում։
Երբ 301 թ. հայոց արքա Տրդատ Գ Մեծը ապաշխարհություն ստացավ Սբ. Գրիգոր Ա Լուսավորչից և քրիստոնեություն ընդունեց, իսկ Հայաստանում քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակվեց, ամենուր վանքեր և եկեղեցիներ հաստատվեցին։ Ինքը` Գրիգոր Լուսավորիչն է հիմնել Սևանավանքի առաջին երկու եկեղեցիները` Սբ Հարությունը և Սբ Կարապետը (Սբ. Հովհաննես Մկրտչի անունով)։
Ինչպես վկայում է Սբ Առաքելոց եկեղեցու հարավային պատի արձանագրությունը, 9-րդ դարում վանքի ընդարձակումն ու կառուցապատումը կապված է Բագրատունիների արքայական տան հիմնադիր` Աշոտ Ա Բագրատունու դուստր, իշխանուհի Մարիամի հետ։ Վանքը վերելք է ապրում Մաշտոց Եղիվարդեցու առաջնորդության տարիներին։ 13-րդ դարի մատենագիր, Սյունիքի մետրոպոլիտ Ստեփանոս Օրբելյանն այսպես է նկարագրում.
«Այս ժամանակ Սևանա կղզում հռչակված առաքինությամբ փայլում էր երանելի Մաշտոցը… Բազում ճգնություններից հետո երազում հրաման է ստանում եկեղեցի կառուցել տասներկու առաքյալների անունով, ու միաբանություն հաստատել։ Եվ դրա համար, երազի մեջ, լճի վրայով նրա մոտ են գալիս տասներկու առաքյալները ու նշանակում եկեղեցու տեղը։
Ահա այդ երևումից ու աստվածային ազդեցությունից մղված` մեծ տիկին Մարիամը` Վասակ Սյունու կինը, գալիս է սուրբ Մաշտոցի մոտ, բազում թաղանձանքներով նրան համաձայնեցնում է, և ձեռնարկելով կառուցում են գեղեցկազարդ եկեղեցիները` մեկը սուրբ առաքյալների, մյուսը` Սուրբ Աստվածածնի անունով։ Զարդարելով մեծամեծ սպասքներով` կանգնեցնում են աստծու տունը և աստվածակիր մարդկանց բնակարանը հայոց երեք հարյուր քսաներեք թվականին (874 թ.)»։
Սևանում ապրել ու գործել է 10-րդ դ. պատմիչ և կաթողիկոս Հովհաննես Դրասխանակերտցին։ Վանքում է ապաստանել Աշոտ Բ թագավորը (Աշոտ Երկաթը), ով 924/925 թ. Սևանի հաղթական ճակատամարտից հետո վերահաստատեց Բագրատունյաց թագավորությունը։
Մոնղոլական, լենկթեմուրյան և այլ արշավանքների շրջանում վանքը թալանվել ու ավերվել է, մնացել անխնամ։ Վանքի վերականգնումը սկսվել է Մայր Աթոռ Սբ. Էջմիածնում Հայրապետական Աթոռը 1441 թ. վերահաստատելուց հետո։ 1451 թ. հիմնադրվել է Սևանավանքի վարդապետարանը, որի ուսումնական ծրագիրը կրկնել է Տաթևի համալսարանի ծրագիրը։
Խորհրդային տարիներին վանքը փակվել է (Սբ Աստվածածին եկեղեցու շենքը քանդվել է 1931 թ., և քարերն օգտագործվել են որպես շինանյութ` Սևանում հանգստյան տուն կառուցելու)։ Վնասվել է 1936 թ. ավերիչ երկրաշարժից։ 1990-ական թթ. ի վեր վանքը վերածնունդ է ապրում հոգևոր կյանքով, վերաբացված դպրանոցով։ Այժմ վերակառուցման ընթացքում է։ Սևանավանքը Հայաստանի պատմամշակութային ամենաճանաչված վայրերից մեկն է։
Հղում`
1. Սբ Կարապետ եկեղեցին
2. Վանական խցերը և վարդապետարանը
3. Գավիթը (ավերակները)
4. Սբ Առաքելոց եկեղեցին
5. Սբ Հարություն եկեղեցու ավերակները
Սևանավանք : Վանական համալիրը, Մարիամ իշխանուհին և Սևանի վանքը, Սբ Կարապետ եկեղեցին (1)
Վանական համալիրը
Համալիրը ներկայացնում են Սբ Առաքելոց և Սբ Կարապետ երկու եկեղեցիները, գավթի ավերակները, մասնակի վերակառուցված վանական խցերը, Սբ. Հարություն եկեղեցու հիմքերը։ Վանքի Սբ. Աստվածածին եկեղեցին և նրան կից գավիթն այլևս գոյություն չունեն։ Համալիրի բոլոր կառույցները բլրի հարավ-արևմտյան կողմում են։ Պահպանվել են նաև համալիրի ներքին և արտաքին պատերի հիմքերը, բնակելի և տնտեսական շինություններ։
Մարիամ իշխանուհին և Սևանի վանքը
Մինչև 9-րդ դ. վանքը բաղկացած էր Գրիգոր Ա Լուսավորչի կառուցած երկու` Սբ Կարապետ և Սբ Հարություն եկեղեցիներից։ Եռանավ ընդարձակ Սբ Հարություն եկեղեցին կառուցվել է հեթանոսական մեհյանի տեղում` 305 թվականին։ 9-րդ դարում Աշոտ Ա Բագրատունու իշխանության տարիները, և այնուհետև Բագրատունյաց թագավորության շուրջ 200-ամյա շրջանը նպաստավոր եղավ Հայաստանում տնտեսական և մշակութային վերելքի համար։ Կառուցվեցին վանքեր ու եկեղեցիներ, այդ թվում նաև Սևանավանքում։
Ըստ հայոց պատմիչների, Աշոտ Ա Բագրատունու դուստր և Սյունաց իշխան Վասակ Գաբուռի կին իշխանուհի Մարիամը ուխտել էր 30 եկեղեցի կառուցել իր վաղամեռիկ ամուսնու հիշատակին։ Հանդիպելով Սևանավանքի վանահայր, ապագա կաթողիկոս Մաշտոց Եղիվարդեցուն, նա հանձն է առնում հովանավորել վանքի նորոգումը և ընդարձակումը և կառուցել Սբ Առաքելոց և Սբ Աստվածածին եկեղեցիները։
Կառուցվում են նաև վանական խցեր, տնտեսական շինություններ և քառասյուն մի գավիթ` Սբ Աստվածածին եկեղեցուն կից, որի պահպանված փայտե երկու սյուները և դրանց քանդակազարդ խոյակներն այժմ ցուցադրված են Երևանի Պատմության պետական թանգարանում։
Սբ Կարապետ եկեղեցին (1)
Սբ Կարապետ եկեղեցին փոքրաչափ եռախորան խաչաձև գմբեթավոր կառույց է։ Այն հիմնովին վերանորոգվել է 9-րդ դ. վերջին։ Եռախորան հորինվածքը հայտնի է նաև «երեքնուկաձև» անունով, որը փոխառնվել է ճարտարապետության գոթական ոճից, ըստ որի եկեղեցու կենտրոնական մասը եռամաս տերևի ձև ունի (մասամբ հատվող երեք շրջանների շնորհիվ)։ Հարավ-արևմտյան մուտքի բարավորը պարզ հորինվածք ունի։
Սևանավանք : Սբ Առաքելոցի գավիթը (3), Սբ Առաքելոցը (4), Խաչքարերը
Սբ Առաքելոցի գավիթը (3)
Գավթի ավերակները գտնվում են Սբ Առաքելոց եկեղեցու արևմտյան կողմում։ Գավիթը կառուցվել է եկեղեցուն կից 9-րդ կամ 10-րդ դարերում։ Հատակին պահպանվել են վեց սյուների հիմքերը։ Կենտրոնական հատվածը կառուցված է եղել գմբեթի եզակի եղանակով, որը կոչվում է «երդիկ»։
Երդիկի գաղափարը վերցված է հայկական այնպիսի կառույցներից, որոնցում ծածկի (տանիքի) կենտրոնում` գմբեթի գագաթին բացվածք էր թողնվում։ Գմբեթը կառուցվում էր լայնակի գցված փայտե գերաններով, որոնք մեկը մյուսից վերև շեղակի տեղադրված էին մինչև գագաթ` նվազող չափսերով։
Եկեղեցի նախագծողները այդ գաղափարը կիրառեցին` փայտի փոխարեն քար օգտագործելով, ապա սկսեցին քանդակազարդել` ավելի ուշ շրջանում ստալակտիտների նմանությամբ և երկրաչափական նախշերով ( ասիական մոտիվները համակցելով հայկական խորհրդանիշների և բնապատկերների հետ)։
Սբ Առաքելոցը (4)
Ընդարձակ եռախորան Սբ Առաքելոց եկեղեցին կառուցվել է Սբ Աստվածածին եկեղեցու հետ միաժամանակ։ Երկարավուն արևմտյան կողմը կազմում է ուղղանկյուն սրահ։ Հիմնական խորանի երկու կողմից կառուցված են երկու ավանդատներ` աջակողմյա (հվ-արլ) ավանդատան մուտքը գլխավոր սրահից է, իսկ ձախ կողմի (hվ-արմ) ավանդատան մուտքը դրսից է։
Կամարների վրա հենված ութանիստ թմբուկը պսակում է կենտրոնական սրահը, գմբեթատակ փոխանցումն առագաստային է։ Ուշագրավ է արևմտյան կողմի ուղղանկյուն բաց տարածությունը, որի կամարն ավելի լայնաթռիչք է և իր վրա է կրում գմբեթի ծանրության զգալի մասը։ 9-րդ դ. այս հորինվածքի հաջող կիրառման արդյունքում պատմական Հայաստանի ողջ տարածքում սկսեցին կառուցել նույն տիպի, բայց ավելի մեծ եկեղեցիներ։
Համաձայն հարավային պատի արձանագրության, եկեղեցին հիմնադրվել է 874 թ. Բագրատունիների արքայական տան հիմնադիր` Աշոտ Ա Բագրատունու դուստր, Մարիամ իշխանուհու կողմից։
Խաչքարերը
Սևանավանքում պահպանվել են բազմաթիվ խաչքարեր և խաչքարերի բեկորներ։ Վանքի պատմության յուրաքանչյուր ժամանակահատվածից պահպանվել են հոյակերտ նմուշներ։ Ամենաուշագրավ նմուշներից են Սևանի քարհանքերից բերված կանաչավուն փխրուն քարից [հավանաբար` անդեզիտից] քանդակվածները։ Խաչքարերի կատարման բարդությունը և հարուստ հորինվածքը հակադրվում են վանքի ասկետական կենսակերպին` էլ ավելի ընդգծելով այս կոթողների ճոխությունը։ Կարելի է միայն ենթադրել, թե վանականներն ինչպես են խնամել այդ արվեստի գործերը` ոգեշնչված դրանց հոգևոր արժեքով։ Հարուստ մանրամասներով առանձնացող այս խաչքարերը խոսում են իրենց կերտողների և պատվիրատու հովանավորների հավատքի մասին։
Սևանավանք : Սբ Հարությունը (5)
Սբ Հարությունը (5)
Սբ Հարությունը Սևանավանքի ամենահին եկեղեցին է։ Կառուցել է Գրիգոր Ա Լուսավորիչը` 305 թ.։
Եկեղեցին չի պահպանվել, միայն հիմքերից կարելի է ենթադրել եկեղեցու մեծ չափսերի մասին։ Եղել է կենտրոնագմբեթ բազիլիկ եկեղեցի` Հայաստանում հազվադեպ հանդիպող եկեղեցիներից մեկը։ Այս հորինվածքը 5-րդ դարում տարածում ստացավ` դառնալով հայկական եկեղեցիների հատկանիշը. կենտրոնական գմբեթը համակցվում էր հնագույն տաճարների եռանավ հորինվածքի հետ։
Մինչև 9-րդ դ. գմբեթավոր խաչաձև հորինվածքը, որը հաճախ ճանաչվում է որպես «հայկական ոճ», այնքան էլ տարածված չէր, բացառությամբ մի քանի նմուշների, ինչպիսիք են, օրինակ, Արտաշատի (Կարմրավոր) և Թալինի եկեղեցիները, կամ Զվարթնոցի և Եղվարդի կենտրոնագմբեթ հատակագծով եկեղեցիները։ Եռանավ մեծաչափ կառույցները, ինչպիսիք կային նաև Հունաստանում և Եվրոպայում, մի քանի դար շարունակ չափազանց տարածված էին, մինչև երկրաշարժերի և արաբական արշավանքների հետևանքով ավերվելը, որից հետո նախապատվությունը տրվեց ավելի փոքրաչափ և ամուր կառույցներին։
Սևանավանքի եռանավ եկեղեցու գմբեթը նույնպես տպավորիչ էր։ Այս տիպի եկեղեցիների մեծ մասի (Դվինի տաճարի, Թալինի, Առուչի եկեղեցիների) գմբեթները քանդվել են երկրաշարժի հետևանքով։ Մի գեղեցիկ նմուշ մինչ օրս պահպանվել է Սոդք գյուղում` լճի հանդիպակաց կողմում։
Սևանավանքը (նաև հայտնի է «Մարիամաշեն» անունով) հիմնադրվել է Սևանա լճի կղզում (այժմ` թերակղզի), Սևան քաղաքից դեպի արևելք։ Պեղումների արդյունքում պարզվել է, որ այս վայրը բնակեցված է եղել նոր քարի և բրոնզի դարերում։
Nessun commento:
Posta un commento