Armenian: Lavash / Լավաշը Հայոց հացերի արքա

Il fragrante, Lavash appetitoso è il re del pane Armenian, è la creazione sacramentale del mondo Armenian. 

La sua dolcezza è considerato il lavoro onesto per creare il pane appena da questo terreno roccioso per secoli. Come si suol dire: premendo il pane dalla pietra.

Cucina armena è uno dei più antichi piatti in Asia e il più antico della regione del Caucaso meridionale. Le caratteristiche della cucina Armenian sono state fondate almeno un migliaio di anni prima del cristianesimo e sono stati mantenuti pressoché invariati nel corso dei prossimi 3000 anni. 

Il tipo di forno (tonir) e utensili (stoviglie) hanno avuto una grande influenza sulla tecnica culinaria, dieta, e in particolare sul pane piatto Armenian chiamato Lavash.In Armenia Highland hanno sfornato il pane prima della nascita di Cristo in 3-2 millenni. Ciò conferma i forni di argilla (tonir) e le reliquie di pane, che hanno scoperto nella varietà dei vecchi posti. Durante gli scavi della città Artashat ci sono stati scoperti tonir dello stesso periodo.Per migliaia di anni gli armeni hanno usato il tipo di pane Lavash. Nei tempi antichi si è cotta su pietra, in seguito si è cotto in tonir fatta da argilla e mattoni. Lavash è stato utilizzato anche in altri paesi oltre armeni, e questa è la ragione, che questo tipo di pane è stato separato dal metodo di preparazione e forme di utilizzo nella vita quotidiana.Lavash contiene la storia, il dolore e la gloria di un'intera nazione. È possibile apparecchiare la tavola con Lavash, è possibile sopravvivere con Lavash e si può anche essere orgogliosi di Lavash. Lavash è una parte importante della razione in ogni famiglia Armenia.Lavash è tradizionalmente lungo 60-70 centimetri, largo 30-40 centimetri e spessore di 1,5-3 millimetri di pane piatto ovale, che è tipico solo in armeni. Tradizionalmente l'impasto è fatto di farina di frumento, acqua e sale. Si impasta e conservato in un luogo caldo per la fermentazione. Successivamente si è srotolato molto piatto, e gettando da un lato all'altro, allungata. Quando i fogli di pasta sono pronti, vengono schiaffeggiati alle pareti calde del tonir e cotti. Dopo pochi minuti delicata Lavash è pronto.Il Lavash appena sfornato è molto morbido, ma ben presto diventa fragile e pronto a memorizzare. Dopo riporla per un lungo periodo di tempo, è possibile riportarlo alla sua condizione morbida semplicemente spruzzando acqua su di esso. In alcuni villaggi, fino ad ora armeni cuocere lavash in autunno e tenerlo per l'uso in inverno. A questo scopo, lavash viene essiccato, accatastati in un mucchio e conservati in un luogo asciutto e poi ammorbidito prima di servire.Lavash è il necessario e gli ornamenti generali di tutte le tabelle di vacanza. Ci sono piatti nazionali della cucina Armenia, che si mangiano solo con Lavash. Dovremmo anche ricordare, che è impossibile godere Brduche con formaggio, Khurjin / bisaccia / con carne, kebab e Barbeque aromatico, senza Lavash fresca. E il lavash essiccata viene utilizzata con piatti tradizionali Armenia chiamati Khash e Panrkhash.
Attraverso i secoli, Lavash non solo ha occupato il posto più alto nella cucina Armenia, ma anche acquisito il significato sacramentale, simboleggia la vita e la saggezza.
LEGGENDA DI MATRIMONIO LAVASH DI DIO 
Simboleggia l'amore innato, il rispetto e la generosità del popolo armeno, Lavash è prevista sul tavolo con grande riverenza e rispetto. Lavash va di pari passo con noi, popolo armeno, in tutto il mondo, per esempio, in occasione di cerimonie nuziali. Si è simbolicamente posto sulle spalle della sposa e dello sposo a garantire la loro buona fortuna e allontanare gli spiriti maligni. 


Secondo la mitologia Armenia: Molto tempo fa, all'inizio dei tempi, il dio stimato di guerrieri Vahagn doveva sposare la dea dell'amore Astghik. Al matrimonio il loro ospite più onorevole, Aramazd, dio di tutti gli dei, un Lavash bianco mette sulla spalla di Astghik per garantire il successo del loro matrimonio.
Sulla strada verso casa dello sposo Lavash sceso dalla spalla della sposa. Astghik era così eccitato alla prospettiva del suo imminente matrimonio, che lei non si accorse che Lavash era caduto. Questo fece arrabbiare Aramazd e disse Astghik: "Colui che scende pane sul pavimento non può mai essere una moglie e una madre" E il matrimonio è stato immediatamente cancellato.

E così Vahagn e Astghik non potevano essere sposati, e purtroppo sono rimasti solo gli appassionati per il resto della loro vita.

E fino ad ora, durante il matrimonio, le donne armena a piedi attenzione a non far cadere Lavash dal loro spalle e non avere un destino infelice come Astghik.

 

 Լավաշը Հայոց հացերի արքա

Բուրավետ, ախորժաբեր լավաշը հայոց հացերի արքան է, Հայաստան աշխարհի սրբազան արարչագործությունը: Նրա քաղցրությունը պայմանավորված է դարեր շարունակ այս քարքարոտ հողից արդար վաստակով հաց քամելու դժվարության հետ, ինչպես ասում են` քարից հաց են քամել: Հայաստանում լավաշ հացը հայտնի է մ.թ.ա 1-ին հազարամյակից: Արտաշատ քաղաքի պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել է այդ ժամանակաշրջանի գետնափոր թոնիրը: Լավաշը նուրբ, երկար, Լավաշը մինչև 60-70սմ երկար, 30-40սմ լայն և 1.5-3 մմ հաստ, օվալաձև հարթ հաց է, որը բնորոշ է միայն հայերին: Ավանդույթի համաձայն լավաշի խմորը պատրաստվում է ցորենի ալյուրից, գոլ ջրից և աղից: Խմորը հունցում են ու դնում տաք տեղ խմորման համար: Լավաշ թխելը հայ կանանց մենաշնորհն է: Այն թխում են մինչև 1,5մ խորության և 80սմ տրամագծով թրծված, հողի մեջ թաղված հատուկ կավե գլանաձև հարմարությունում, որը կոչվում է թոնիր: Գետնափոր կավե թոնիրը (ջեռոց, ջերմամշակման գործիք) հայկական խոհանոցի առաջին գործիքներից է:

Եթե երբևէ մասնակցեք մագաղաթի թերթեր հիշեցնող լավաշի թխման արարողությանը, կհամաձայնեք, որ այն ամենահետաքրքիր ու ամենաբարդ արարողությունն է: Գնդերը կլոր լավաշների ձևով փայտե գրտնակով գրտնակելուց հետո գցում են ձվաձև փափուկ բարձի վրա, որը կոչվում է ռաֆաթա կամ բադադ և խփում թոնրի տաք պատին: Հաշված րոպեներ հետո նրբաթերթ լավաշը պատրաստ է:

Լավաշը զուտ հայկական հաց է: Ճշմարտությունը այն է, որ լավաշը աշխարհի ամենաերկարաժամկետ պահվող հացն է (պահպանման ժամկետը 1 տարի): Լավաշը կարելի է չորացնել և շատ երկար պահել, իսկ երբ թրջում են ջրով, այն կրկին թարմանում է: Լավաշը բոլոր տոնական սեղանների պարտադիր և գլխավոր զարդն է: Հայկական խոհանոցում կան ազգային ուտեստներ, որոնք ուտում են միայն լավաշով: Չմոռանանք նաև, որ առանց լավաշի անհնար է վայելել ո՛չ պանրով բրդուճը, ո՛չ հայկական ավանդական խաշը, պանրխաշը և ո՛չ էլ անուշաբույր խորովածը:

Եվ ինչպես ռուս հայտնի գրող Անդրեյ Բիտովն է բնութագրել, «Լավաշը ուտելիք է, լավաշը պատառաքաղ է, լավաշը անձեռոցիկ է։ Հայերը լավաշն ուտում են, լավաշով միս են բռնում, լավաշով այն փաթաթում են»։

ԱՎԱՆԴԱԶՐՈՒՅՑՆԵՐ ԼԱՎԱՇԻ ՄԱՍԻՆ

Շատ երգեր, բանաստեղծություններ ու ավանդազրույցներ են նվիրվել լավաշին, հետեւաբար կարող ենք հպարտությամբ համարել, որ այն Հայաստանի սրբապատկերներից մեկն է:

Հայկական լավաշը խորհրդանշում է հայ ժողովրդի կյանքն ու իմաստեւթյունը: Հին ժամանակներում լավաշը օգտագործվում էր կռիվների, պատերազմների ընթացքում: Մայրերը լավաշ էին թխում, չորացնում և դնում զինվորների ուսապարկերի մեջ: Երկար պահպանման շնորհիվ այն փրկում էր զինվորներին սովից:

Ըստ ավանդության՝ հնում հաց թխելը հայ կանանց մենաշնորհն էր, տղամարդը իրավունք չուներ այնպիսի սրբազան ուտելիքի պատրաստմանը մասնակցելու, խմոր անելու, ինչպիսին լավաշ թխելն էր, քանի որ տղամարդու ձեռքը օրհնված չէր: Հայոց մեջ երեխաներին մկրտում էին և, սովորաբար, մեռոնը քսում էին տղա երեխաների ոտքերին, իսկ աղջիկների` ձեռքերինին:

Ըստ ավանդության` հին Հայաստանում Արամ անունով մի արքա է եղել, որը կռվի ժամանակ գերի է ընկնում ասորիների թագավոր Նոսորին: Ըստ նրա պայմանի` Արամ արքան պետք է 10 օր անոթի մնա, իսկ 11-րդ օրը նետաձգությամբ մրցի իր հետ, եթե հաղթի` ազատ կարձակվի և յուրայինների մոտ կգնա արքայավայել ընծաներով:

Հաջորդ օրը Արամ արքան պահանջեց, որ Ասորաց սահմանի մոտ կանգնած հայկական բանակից բերեն իր ամենագեղեցիկ լանջապանակը: Հայերը գլխի ընկան, որ իրենց արքան ինչ-որ բան է ակնարկում, իսկ ասորիներն էլ չգիտեին, որ լանջապանակի մեջ նրբաթերթ հաց է դրված: Այն ժամանակ ոչ ոք չգիտեր լավաշի մասին, իսկ ասորի բանբերների մտքով չէր էլ անցնի, թե հայերը կարող են զրահի մեջ հաց թաքցնել:

Արամը ստացավ իր զրահը, բայց ասաց, որ սա չի իր ամենագեղեցիկ լանջապանակը, պահանջեց մեկ ուրիշը, և ասորի բանբերները 9 օր շարունակ գնում-գալիս էին` առանց իմանալու, որ իրենց բերած լանջապանակներով ամեն օր մի նրբաթերթ հայկական հաց են հասցնում Արամ արքային: 

Վերադարձավ ու հրովարտակ արձակեց, որ այսուհետ Հայաստանում հաստ ու բազմաձև հացերի փոխարեն լավաշ թխեն: Այդ ժամանակներից ի վեր լավաշը դարձավ հայոց հացերի արքան:

Ըստ մեկ այլ ավանդության` մի հայ իշխան 20 օր բանտարկված է եղել և ոչինչ չպետք է ուտեր, որից հետո պիտի կռվեր առյուծի դեմ: Ամեն օր նրան այցելում էր իր թիկնապահը` գոտու արանքում գաղտնաբար բերելով թարմ լավաշ: Արդյունքը լինում է այն, որ իշխանը հաղթում է առյուծին:

Սա վկայում է, որ լավաշը մեծ զորություն ունի հայոց համար և հայ օջախներում այն իբրև սրբազան նշխար է ընկալվում:

ՀԱՐՍԱՆԵԿԱՆ ԼԱՎԱՇԻ ԱՎԱՆԴԱԶՐՈՒՅՑԸ

Խորհրդանշելով հայ ժողովրդի սերը, հարգանքն ու առատաձեռնությունը՝ լավաշը սեղանի վրա է դրվել մեծ ակնածանքով և հարգանքով: Հազարամյակներ շարունակ լավաշը եղել է հայ մարդու կյանքի ուղեկիցը ամենուր, անգամ հարսանեկան արարողության ժամանակ:

Հայոց ազգային սովորություններից է հարսի ուսին լավաշ գցելը, որ նշանակում  է, թե աղջիկը հացառատ կդարձնի այն օջախը ուր հարս է գնում: Ինչպես նաև՝ հարսանեկան լավաշը պաշտպանում է չար աչքից ու ապահովում նորապսակների հաջողությունը:

Ըստ հայ դիցաբանության` հայոց ռազմի աստված Վահագնի և գեղեցկության աստվածուհի Աստղիկի հարսնիքին աստվածների հայր Արամազդը Աստղիկի ուսին լավաշ է դնում, որպես հաջողության ու երջանկության խորհրդանիշ:

Փեսա Վահագնի տուն գնալու ճանապարհին լավաշը ընկնում է հարս Աստղիկի ուսից:Նա այնքան տարված էր իր ամուսնության հեռանկարով, որ անգամ չէր էլ նկատել, թե ինչպես է ընկել լավաշը: Իսկ Արամազդն էլ զայրանում է ու ասում. «Հացը գետին ձգողը չի կարող կին ու մայր դառնալ»:

Այսպես Վահագնն  ու  Աստղիկը երբէք չեն կարողանում ամուսնանալ և մնում են հավերժական սիրահարներ:

Եվ մինչ այսօր, հարսնիքի ժամանակ, հայ հարսները զգույշ են քայլում, որպեսզի լավաշն իրենց ուսից չընկնի և չունենան Աստղիկի տխուր ճակատագիրը:

ԿԱԽԱՐԴԱԿԱՆ ԼԱՎԱՇԻ ԽՈՐՀՈՒՐԴԸ

Կախարդական լավաշի խորհորդը գալիս է դարերի խորքից, մեր պապիկների ու տատիկների խրատներից ու մեզ սովորեցնում, որ երջանկությունը աշխատանքի մեջ է: 1988թվականին «Հեքիաթ Նաղաշ անունով տղայի և հացի մասին, որի անունն է լավաշ» հեքիաթի հիման վրա նկարահանված «Կախարդական լավաշ» մուլտֆիլմը պատմում է Նաղաշ անունով մի բարի տղայի մասին, ով ապրում էր լավաշ թխող իր մայրիկի հետ: 

Լավաշով է սնվում ու մեծանում նաև Նաղաշը: Բայց հայոց աշխարհում տղաները շուտ են մեծանում, մոռանում մանկական խաղերի մասին ու դառնում օգնական ծնողների համար:

Նաղաշն էլ որոշում է գտնել իր «սրտի գործը» ու մոր թխած լավաշներից մեկը վերցնելով՝ ճանապարհ է ընկնում: Փորձությունների ու անհաջողությունների միջով անցնելով` Նաղաշը հասկանում է, որ երջանկություն կարելի է գտնել միայն հարազատ հողում: Վերադառնում է տուն, մի լավաշաչափ հող է մաքրում քարերից, վարում է, ցանում, ջրում սեփական քրտինքով, և հողը նրան վարձահատույց է լինում ու առատ բերք պարգևում:

ԳՐՏՆԱԿ

Գրտնակը խմոր բացող, հարթ փայտիկ է, որով բարակեցնում են խմորը: Հայկական  խոհանոցում այն առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում,առանց որի անհնար է թխել հայոց նրբահամ ու նրբաթերթ լավաշը: 

Ասում են, որ գրտնակը սկզբում եղել է հացահատիկի հայոց աստվածուհի Աշորայի ձեռնափայտը: Բայց դա սովորական գավազան չէր: Հենց որ հայոց աշխարհում մեկը հացի մնացորդը կամ նույնիսկ փշուրը դեն էր նետում` աղբին խառնելով, աստվածուհու  ձեռքից  ձեռնափայտը դուրս էր թռչում` հասնում և հարվածում հացն անարգողի ճակատին ու ետ գալիս աստվածուհու մոտ:  

Գրտնակն այդպես կլորիկ ու թմբլիկ է դարձել սրա-նրա ճակատին թմփացնելով: Հետո այնպես եղավ,որ մարդիկ սովորեցին հացի ոչ մի փշուր դեն չնետել և աստվածուհին իր ձեռնաձայտը նվիրեց մարդկանց:

ԹՈՆԻՐ

Գետնափոր, կավե Թոնիրը որպես ջեռոց, ջերմամշակման գործիք հայկական խոհանոցի առաջին գործիքներից է: Այն, ինչ պատրաստվում է կճուճեղենում ու գետնափոր թոնրում, հայկական ծգաում ունի, իսկ գետնափոր թոնիր ունեցել են միայն հայերը: Եվ պատահական չէ, որ թոնրում եփվող հայոց կերակրատեսակների  /Քաշիկա, Կճախաշ, Խորոված, Խորվու, Ձուկ, անուշաբույր Գաթա, Լավաշ/ առանձնահատուկ համի գաղտնիքը թաքնված է այնտեղ, որտեղ պատրաստվում է կերակուրը: 

 Թոնիրը տարբեր ազգեր են փոխառել հայերից և կիրառում են, սակայն դրա ծիսական նշանակությանը տեղյակ են  միայն  հայերը: Հայերը թոնիր օգտագործել են դեռևս հազարամյակներ առաջ: Արևապաշտության շրջանում թոնիրը համարվել է արևի խորհրդանիշը երկրի վրա: Հեթանոս հայերը թոնիրը նմանեցրել են գետին մտնող՝ մայր մտնող արևի հետ, և հայ կանայք ամեն անգամ հաց թխելիս կամ կերակուր պատրաստելիս խոնարհվել են նրա առաջ, որը նշանակել է նաև խոնարհում աստվածության առջև:

Ավանդական թոնիրը հսկայական բուժիչ ազդեցություն ունի: Այն հնում գտնվել է տան կենտրոնում, որը խորհրդանշում էր արեգակի ջերմության մշտական ապահովումը օջախում: Թոնրի վրա դնում էին «քուրսին»', ծածկում  կարպետով, և ցուրտ ժամանակ ոտները դնում էին քուրսու տակ:

Թոնիրն ունեցել է նաև մանրեազերծ ազդեցություն, քանի որ որպես վառելիք օգտագործվել է կովի թրիքը՝ ցանը, որն էլ դեռ հնագույն ժամանակներից հայտնի է բուժական հատկություններով:

Թոնիրը նախկինում ոչ միայն հայկական խոհարարության, այլև կենցաղում կարևոր նշանակություն է ունեցել: Ավանդապահ ընտանիքներում թոնիրը միշտ նույնացվել է օջախի հետ: Գաղտնիք չէ, որ հնում հայ գերդաստանը ապրել է մի հարկի ներքո, որի մեծ սենյակի կենտրոնում, որպես կանոն, եղել է թոնիրը` հայ ընտանիքի հիմքը, օջախը, որտեղ ոչ միայն հաց էին թխում և կերակուր պատրաստում, այլև նրա շուրջը բարի, հին ժամանակներում ընթացել է հայկական ընտանիքի կյանքը: Թոնրի մոտ ամուսնանում էին, երեխա  կնքում, և նույնիսկ  բուժվում: Նրա շուրջն էին հավաքվում ընտանիքի անդամները` թե ճաշի ժամին, թե  հավաքույթների և թե հանգստի ժամանակ:

Չնայած ժամանակի ընթացքում փոխվել են կենցաղավարության, ապրելակերպի կանոնները, բայց թոնրի մեջ լավաշ, հաց, գաթա թխելու և բազմաթիվ կերակուրներ  պատրաստելու  սովորույթը անխախտ է մնացել:

Թոնրի ծուխը շարունակում է մնալ հայկական օջախի, միասնության, ամրության և խաղաղության խորհրդանիշը: