Goshavank
Il complesso monastico fu fondato nell'area del monastero Nor Ghetik distrutto dal terremoto del 1188. Inizialmente si chiamava Nor Ghetik.
Goshavank fu uno dei piu' grandi centri religiosi, formativi e culturali dell'Armenia medievale. Fu fondato dal famoso scienziato, giurista, storico, “mez vardapet” (grande insegnante) Mkhitar Gosh (1130-1213) e dopo la sua morte il monastero venne chiamato Goshavank.
Mkhitar Gosh, ricordato come “uomo mite e saggio”, fu uno scienziato famoso, giurista, esegeta, storico, pedagogo. La fama della sua saggezza era talmente diffusa che tanti, anche sacerdoti, venivano da lontano per diventare suoi allievi. Scrisse diversi lavori come “Ghirk Datastani” (Datastanaghirk) (Codice Penale) che rappresenta un esempio importante dell'evoluzione giuridica del tempo, raccolta di proverbi “Arakq”, preghiere, salmi, trattati teologici, ecc.
Due volte gli venne attribuito il titolo del “vardapet” (dottore in teologia). Ebbe grande influenza sui politici del tempo; fu consigliere e confessore di Zakare' 2˚ Mez Yerkainabasuk. Ebbe un ruolo importante nel siglare patti tra il trono georgiano e i principi armeni, con i quali le truppe armeno-georgiane sotto la guida degli “amirspassalar” e “atabek” Ivane' e Zakare' Zaccarian, riuscirono a liberare la regione dai selgiuchidi.
Il monastero fu costruito tra il 1188 e la fine del 13˚ secolo. Le cronache riportano che Mkhitar e i suoi seguaci cominciarono la costruzione della piccola chiesa di legno S. Hovhannes Karapet, alla quale, nel 1191, segui' l'edificazione della chiesa principale del monastero (S. Astvazazin).
Il complesso monastico e' una delle creazioni piu' belle dell'architettura armena. Ci sono pervenuti solo i nomi dei tre famosi architetti e maestri muratori che costruirono il monastero: l'architetto Mkhitar (il carpentiere), suo allievo Hovhannes e il maestro Poghos (Pavghos) che e' l'autore dei due famosi khachkar del Goshavank.
Գոշավանք
ՊատմությունըՎանքը կառուցվել է 1188թ.` երկրաշարժից ավերված Գետիկ վանքի մոտ, նշանավոր վարդապետ Մխիթար Գոշի կողմից։ Կոչվել է Նոր Գետիկ, իսկ 1213 թ. Մխիթար Գոշի մահվանից հետո` վերանվանվել է Գոշավանք։
Գոշավանքը միջնադարյան Հայաստանի կրոնական և կրթամշակութային նշանավոր կենտրոններից մեկն էր, ուր 25 տարի ապրել ու գործել է «մեծ վարդապետ» Մխիթար Գոշը (1130-ական թթ.- 1213 թ.)։
Մխիթար Գոշը, ով մեծարվել է որպես «այր իմաստուն և հեզ, վարդապետական ուսմամբ հռչակեալ»` ժամանակի ճանաչված գիտնականներից էր, օրենսդիր, դավանաբան, մեկնիչ,պատմիչ, առակագիր ու մանկավարժ։ Նրա իմաստության համբավն այնքան էր տարածվել, որ շատերը (նույնիսկ վարդապետներ և շատ այլ գիտնականներ) հեռավոր վայրերից եկել են աշակերտելու նրան։ Գրել է բազմաթիվ աշխատություններ, այդ թվում` իրավաբանական մտքի մեծագույն նվաճումների շարքին դասվող «Գիրք Դատաստանին» (Դատաստանագիրքը), չափազանց հայտնի և սիրված Առակները, աղոթքներ ու շարականներ, կարևոր աստվածաբանական, պատմական աշխատություններ։ Նա մեծ հեղինակություն է վայելել ժամանակի քաղաքական ու պետական գործիչների շրջանում, եղել է Զաքարե Բ Մեծ Զաքարյանի խոստովանահայրն ու խորհրդատուն։
Վանքը կառուցվել է 1188 թ-ից մինչև 13-րդ դարի վերջն ընկած ժամանակահատվածում։ Գրավոր աղբյուրները նշում են, որ Մխիթարը և նրա հետևորդները սկսել են վանքի առաջին` «հրաշագեղ» փայտակերտ փոքրաչափ Սբ Հովհանես Կարապետ եկեղեցու շինարարությունը,որին 1191 թ. հետևել է համալիրի գլխավոր` Սբ Աստվածածին եկեղեցու կառուցումը։
Վանական համալիրը հայ ճարտարապետական մտքի և շինարվեստի նշանավորօրինակներից է։ Մեզ են հասել շինարար վարպետներից երեքի անունները` ճարտարապետ Մխիթարի (Մխիթար Հյուսն), նրա աշակերտ Հովհաննեսի և անզուգական քարագործ վարպետ Պողոսի, որի ձեռագործ աշխատանքներից է Գոշավանքի նշանավոր խաչքարը։
Goshavank : S. Grigor Lussavorich (1). I Khachkar di Poghos (Pavghos) (2)
S. Grigor Lussavorich (1)
S. Grigor Lussavorich e' una costruzione a una navata che per la sua ricca decorazione, fu chiamata dallo storico medievale Kirakos Ganzakezi come “zarmanakert” (costruzione meravigliosa).
La chiesa ha una ricca decorazione esterna con begli archi e con l'architrave dell'entrata decorata, con le cornici delle finestre ornate e le arcate slanciate.
Le ricche decorazioni, con le quali e' ornata la parte che congiunge le pareti agli archi, creano un'illusione visiva e la chiesa sembra piu' grande di quello che e'veramente. Grazie agli archi sembra anche piu' slanciata.
Le finestre a est e a ovest si caratterizzano per la loro composizione unica. Fate attenzione alle parti superiori delle finestre a ovest che sono curate particolarmente e ornate con rosette intrecciate.
La decorazione interna e' altrettanto ricca. L'altare e' abbellito con archi, disegni geometrici e con intagli semicircolari a forma di trifoglio. Le colonne che sostengono la sagrestia sono decorate con sculture.
I Khachkar di Poghos (Pavghos) (2)
I khachkar creati da Poghos nel monastero di Goshavank hanno un posto privilegiato nell'arte dei khachkar. I due khachkar, finemente lavorati, che sono collocati ai lati dell'entrata della facciata ovest della chiesa di S. Grigor Lussavorich, sono tra i migliori esempi di quest'arte. Nel 1935 uno dei khachkar fu trasferito nel Museo Statale di Storia.
Il khachkar che si trova sul lato nord fu eretto nel 1291. All'interno della stella nell'angolo inferiore del khachkar e' scolpito il nome del maestro. Un vero capolavoro. La tecnica della decorazione da' una plasticita' unica alla pietra. I disegni della superficie del khachkar non si ripetono. La croce e' poggiata su una rosetta scolpita sopra la quale sta l'Albero della Vita. Gli angoli sono scolpiti con stelle ottagonali. Un altro khachkar e' situato vicino alla tomba di Mkhitar Gosh.
Գոշավանք : Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին (1), Պողոսի խաչքարը (2)
Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ փոքր եկեղեցու շինարարությունը սկսվել է 1237 թ. և ավարտվել 1241 թ.։ Պատվիրատուն է Հաթերքի Վախթանգ իշխանի թոռը` Գրիգոր Տղա իշխանը։ Վերջինիս Զաքարյանները մանուկ հասակում որդեգրում են, որի պատճառով էլ Գրիգորը ստանում է «Տղա» մականունը։
Սբ Գրիգոր Լուսավորիչը միանավ թաղածածկ կառույց է, որն իր հարդարանքի առանձնակի շքեղության և նրբագեղության համար Կիրակոս Գանձակեցու կողմից անվանել է «զարմանակերտ»։ Չնայած փոքր չափերին` եկեղեցին առանձնանում է Գոշավանքի ողջ համալիրում, իսկ եկեղեցու հարդարանքը հայկական միջնադարյան դեկորատիվ արվեստի ամենատպավորիչ օրինակներից է։
Եկեղեցին ունի հարուստ արտաքին հարդարանք` նրբագեղ կամարներով, ճոխ հարդարված մուտքի բարավորով, պատուհանի նրբագեղ փորագրազարդ շրջանակով, սլացիկ կիսակամարներով։ Կատարման բարդությամբ առանձնացող նախշերը, հատկապես պատից կամարներ անցումները, ստեղծում են տպավորություն, որ եկեղեցին ավելի մեծ ու բարձր է, քան իրականում է։ Կամարների շնորհիվ այն ասես վերասլաց է դառնում։ Յուրօրինակ հորինվածքով առանձնանում են նաև արևելյան և արևմտյան կողմի պատուհանները։ Ուշադրություն դարձրեք արևմտյան պատուհանների վերնամասերին` զարդարված հարուստ մանրամասներով, հյուսածո զարդերով ու վարդյակներով։
Ներքին հարդարանքը նույնպես ճոխ է։ Խորանը զարդարված է կամարներով, երկրաչափական նախշերով, երեքնուկաձև և շրջանաձև զարդաքանդակներով։ Ավանդատան որմնամույթերը հարդարված են հյուսածո ժապավենաձև քանդակներով։ Ծաղկաքանդակներով են պատված հատկապես մուտքերի բարավորները։
Պողոսի խաչքարը (2)
Քարգործ վարպետ Պողոսի կերտած Գոշավանքի խաչքարերն առանձնակի տեղ են գրավում խաչքարային արվեստում։ Լավագույններից են ասեղնագործ նրբությամբ քանդակված զույգ խաչքարերը, որոնք տեղադրված էին Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցու արևմտյան մուտքի երկու կողմերում։ Խաչքարերից մեկը 1935թ. տեղափոխվել է Հայաստանի պատմության թանգարան և իր տեղն է գտել թանգարանի մշտական ցուցադրությունում։
Գոշավանքում մնացած խաչքարը կանգնեցվել է 1291 թ.։ Խաչքարի ստորին ձախ անկյան աստղի մեջ փորագրված է վարպետի անունը։ Խաչքարն իսկական գլուխգործոց է, արժանի հիացմունքի։ Ժանեկազարդ հարդարանքը և նախշերը կատարված են մի քանի շերտերով, բարդ կատարումով, որի շնորհիվ քարը, կարծես, դառնում է սլացիկ։ Երբ նայում ես, հոյակերտ «ժանյակը» նրբորեն փոխվում է հայացքին համընթաց և պտտվում խաչի շուրջ։ Զարմանալիորեն խաչքարի մակերեսի նախշերը երբեք միմյանց չեն կրկնում։ Հիմնախաչը հենված է քանդակազարդ վարդյակին, որից վեր` Կենաց ծառն է։ Եզրագոտին պատված է վեցանկյուն աստղերով։ Մեկ այլ անկրկնելի խաչքար կանգնեցված է Մխիթար Գոշի դամբարանի մոտ։
Goshavank : Gavit (3). Chiesa S. Astvazazin (4)
Negli anni 1197-1203 sul lato ovest della chiesa di S. Astvazazin fu costruito un gavit con quattro colonne. La sala sostiene l'arcata ottagonale con un comignolo nel centro. La costruzione del gavit fu finanziato dai fratelli Zaccarian. L'architetto fu Mkhitar Hyusn (il carpentiere) che fu anche l'architetto della prima chiesa di legno S. Grigor Lussavorich del monastero di Goshavank, della chiesa principale S. Astvazazin, della cappella S. Hripsime e dell'originale scriptorium di legno. Il suo nome e' menzionato nelle iscrizioni conservate nel gavit, nella chiesa S. Astvazazin e nella cappella S. Hripsime.
La struttura della cupola segue il sistema “hasarashen” con il quale costruivano i tetti delle case rurali. Con questo sistema al centro del tetto costruito di travi si lasciava un'apertura. Nel monastero di Goshavank al posto delle travi furono utilizzate pietre scolpite per avere un risultato migliore. Negli angoli a est del gavit si trovano piccole sagrestie.
Chiesa S. Astvazazin (4)
La chiesa principale S. Astvazazin fu costruita negli anni 1191-1196 con il sostegno economico del principe Vakhtang, principe di Haterk (Arzakh) e di sua moglie Arzukhatun. Kirakos Ganzakezi (13˚ secolo) vissuto nel Goshavank e autore della “Storia degli Armeni”, parla in questo modo dei benefattori e del monastero:
“... A Nor Ghetik, sulla cima del monastero costruirono anche un chiesa piu' piccola, in onore di S. Hovhannes Karapet (Giovanni il Battista), che battezzo' Cristo, il miglior frutto nato da donna. Poi cominciarono la costruzione della chiesa gloriosa, di pietra levigata, con la cupola celeste, una perla agli occhi della gente. La costruzione inizio' nell'anno armeno 640 (1191), dopo quattro anni dalla conquista di Gerusalemme da parte di Salahadin, e termino' dopo cinque anni. ... In quell'anno termino' la costruzione della chiesa di Ghetik costruita da Mkhitar vardapet e la sua comunita' religiosa, con il sosetgno economico di Vakhtang Khacenzi, principe di Haterk, e dei suoi fratelli Grigor, Grigoris, Khoydan e Vassak, come anche di altri pii principi Davit e Sadun (figli di Kurd) e della sorella Arzukhatun (moglie di Vakhtang).
... Con grandi processioni fecero la cerimonia di consacrazione della chiesa. Tra loro c'era anche Hovhannes il vescovo di Haghpat, uomo virtuoso e santo, come anche tanti sacerdoti e servitori. Consacrarono la chiesa alla santa Madre di Dio”.
L'entrata principale fu aggiunta nel 1197 da parte dell'architetto Mkhitar Hyusn. La chiesa ha una cupola con due pilastri e due sagrestie a due piani ai lati dell'altare maggiore. L'architetto progetto' un interessante insieme tra colonne, cornici e passaggi ad archi, decorato con disegni a forma di conchiglie, rosette e simboli geometrici. L'architrave della porta e' un arco di stile orientale con un bassorilievo che simboleggia il sole. Sui muri della chiesa sono scolpite croci e sono conservate iscrizioni. Sul muro occidentale c'e' un orologio solare.
Գոշավանք : Գավիթը (3), Սբ Աստվածածին եկեղեցին (4)
Գավիթը (3)
1197-1203 թթ. Սբ Աստվածածին եկեղեցու արևմտյան կողմից կցվել է քառասյուն, կենտրոնակազմ հորինվածքով գավիթը։ Ծածկի կենտրոնում կանգնեցվել է ութանիստ, երդիկավոր գմբեթ։ Գավթի շինարարությանը օժանդակել են Զաքարյան եղբայրները։ Ճարտարապետն է Մխիթար Հյուսնը, ով նաև Գոշավանքի առաջին` փայտաշեն Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ, վանքի գլխավոր` Սբ Աստվածածին եկեղեցիների և Սբ Հռիփսիմե մատուռի ու գրատան նախնական` փայտաշեն կառույցի ճարտարապետն է։ Այդ են վկայում Սբ Աստվածածին եկեղեցու, գավթի և Սբ Հռիփսիմեի պահպանված արձանագրությունները։
Գմբեթի հորինվածքը կրկնում է հայկական ժողովրդական տների ծածկի «հազարաշեն» կոչվող սկզբունքը, ըստ որի գերաններով կառուցած թաղածածկ տանիքի կենտրոնում բացվածք էր թողնվում։ Գոշավանքում գերանների փոխարեն կիրառվել են փորագրազարդ քարեր` հասնելով առավել կատարյալ արդյունքի։ Գավթի արևելյան անկյուններում կառուցված են փոքրիկ ավանդատներ։
Սբ Աստվածածին եկեղեցի (4)
Վանքի գլխավոր Սբ Աստվածածին եկեղեցին կառուցվել է 1191-1196 թթ.` Հաթերքի (Արցախ) Վախթանգ իշխանի և նրա կնոջ` Արզուխաթունի հովանավորությամբ։ Կիրակոս Գանձակեցին, ով 13-րդ դ. ուսանել և գործել է Գոշավանքում և հեղինակել «Հայոց պատմություն» աշխատությունը, այսպես է նկարագրում Նոր Գետիկը (Գոշավանքը) և վանքի հովանավորներին.
«Նոր Գետիկում, վանքի վերևը կառուցեցին մի շատ փոքրիկ եկեղեցի` հանուն Սուրբ Կարապետ Հովհաննեսի` կանանցից ծնվածների մեջ մեծի, Քրիստոսին մկրտողի։ Ապա սկսեցին կոփածո վեմերով, գեղեցկաշեն արվեստով երկնանման, գմբեթաձև եկեղեցու հիմքը գցել, որ տեսնողներին հիացք էր պատճառում։ Սկսվեց հայոց 640 թվականին (1191 թ.), Սալահադինի` Երուսաղեմը գրավելուց չորս տարի հետո, ավարտվեց հինգ տարում։ ....
... Կառուցեց Մխիթար վարդապետը միաբանների հետ Հաթերքի տեր խաչենցի Վախթանգի ու իր եղբայրներ Գրիգորի, Գրիգորիսի, Խոյդանի, Վասակի, այլև բարեպաշտ իշխանների` Քուրդի որդիներ Դավթի ու Սադունի, սրանց քույր Արզուխաթունի` Հաթերքի Վախթանգի կնոջ օգնությամբ։ ...
... Մեծ թափորներով եկեղեցու բացման տոնահանդես կատարեցին։ Այնտեղ էր նաև Հաղպատի Հովհաննես եպիսկոպոսը` մի առաքինի ու սուրբ մարդ և քահանաների ու հոգևոր սպասավորների այլ բազմություն։ Եկեղեցին օծվեց Սբ Աստվածածնի անունով»։
Գլխավոր մուտքը ավելացվել է 1197 թ.` ճարտարապետ Մխիթար Հյուսնի կողմից։ Եկեղեցին մեկ զույգ որմնամույթերով գմբեթավոր դահլիճ է` ավագ խորանի երկու կողմերում կրկնահարկ ավանդատներով։ Ճարտարապետը ստեղծել է սյուների, կամարակապ անցումների և շրջանակների հետաքրքիր մի ամբողջություն` զարդարված խխունջանման նախշերով, վարդյակներով, երկրաչափական պատկերներով։ Մուտքի բարավորը կամարակապ է` արև խորհրդանշող զարդաքանդակով։ Եկեղեցու պատերին փորագրված են խաչեր և պահպանվել են արձանագրություններ։ Արևմտյան ճակատին կա արևի ժամացույց։
.jpg)
Goshavank 5: Oratorio (5). Scriptorium-Campanile (6)
Le fonti storiche menzionano l'esistenza di una scuola degli inizi del 13˚ secolo che fu chiamata anche seminario, universita' e “varjapetaran” (istituto pedagogico). Si presume che operasse proprio in questo edificio.
Questo vasto edificio fu costruito con pietre ciclopiche; cosa insolita per quell'epoca, ed ora oggetto di dibattiti. Le basi enormi delle colonne di pietra e la loro posizione ci suggeriscono che ebbe un tetto a tre ordini che teneva su di se' la struttura di archi incrociati.
Nella scuola di Goshavank venivano insegnate materie come lingua armena e lingue straniere, grammatica, teologia, filosofia, arte di scrivere manoscritti, ecc. Qui furono formati diversi sacerdoti scienziati come lo storico Kirakos Ganzakezi (“La Storia degli Armeni”) e il teologo Vanakan Vardapet (“Domande e Risposte”) che in seguito continuarono tale tradizione scolastica nelle loro scuole. Qui troviamo anche lo storico, teologo, esegeta, traduttore, geografo, salmista, compositore Vardan Arevelzi (“Collezione Storica”).
Scriptorium-Campanile (6)
Lo scriptorium-campanile fu costruito sul lato nord del gavit e gli si collega con un passaggio ad archi. Lo scriptorium costruito con grandi pietre rozze con piani di legno [in seguito demoliti] e l'oratorio che gli si collegava dal lato occidentale secondo Kirakos Ganzakezi furono costruiti fino al 1241 sotto la direzione dell'abate Martiros. In seguito la parte superiore dello scriptorium venne sostituita con la struttura degli archi incrociati, con la cupola a comignolo e sopra, nel 1291, fu costruito il secondo piano da parte del “vardapet” Dassapet e suo fratello Karapet (architetti Grigor e Zakios). Lo scriptoruim fungeva anche da nascondiglio-biblioteca, e al contempo fu anche il luogo dove venivano creati i manoscritti.
Il secondo piano dello scriptorium e' la chiesa di S. Hreshtakapetaz (Santi Arcangeli) con la pianta a croce (sia all'interno che all'esterno). L'entrata al secondo piano si trovava sul tetto dell'oratorio che si raggiungeva tramite scale di pietra che formavano un angolo. I bracci della croce erano coperti da tetti a volta, la rotonda al centro (torre campanaria) non si e' conservata.
Գոշավանք 5: Ժամատուն-լսարանը (5), գրատուն-զանգակատունը (6)
Գոշավանքում 13-րդ դարասկզբից ի վեր գործել է դպրոց, որը պատմական աղբյուրներում անվանվել է վարդապետարան, համալսարան, ճեմարան։ Ենթադրվում է, որ այն գործել է հենց այն շենքում, որը վանքի մեծաթիվ միաբանների համար ծառայել է թե՛ որպես ժամատուն և թե՛ լսարան։
Այս ընդարձակ շինությունը կառուցվել է կիկլոպյան հսկա կոպտատաշ քարերով, ինչը քիչ բնորոշ է այս ժամանակաշրջանին։ Շինությունը բազմաթիվ մասնագիտական քննարկումների առարկա է հանդիսացել. փայտե սյուների հսկայական հիմքերը և դիրքը թույլ են տալիս ենթադրել, որ կառույցն ունեցել է եռաթեք ծածկ, որն իր վրա է կրել հատվող կամարներով համակարգը։
Գոշավանքի վարդապետարանում դասավանդել են հայոց և օտար լեզուներ, քերականություն, փիլիսոփայություն, գրչության արվեստ և այլ առարկաներ։ Այստեղ ուսանել և գործել են մի շարք նշանավոր գիտնական վարդապետներ` Վանական Վարդապետը, Կիրակոս Գանձակեցին, Վարդան Արևելցին, ովքեր հետագայում իրենց դպրոցներում շարունակել են տարածել Գոշավանքի վարդապետարանի ավանդույթները։
Գրատուն-զանգակատունը (6)
Գավթից հյուսիս, նրան կամարակապ միջանցքով հաղորդակից է վանքի գրատուն-զանգակատունը։ Չտաշված մեծաչափ քարերով, փայտակերտ վերնահարկերով (հետագայում փլուզվել են) գրատունը և արևմտյան կողմից նրա հետ ընդհանուր մուտք ունեցող միջանցիկ ժամատունը, ըստ Կիրակոս Գանձակեցու կառուցվել է մինչև 1241թ.` Մարտիրոս վանահոր օրոք։ Հետագայում գրատան վերին մասը փոխարինվել է խաչվող կամարների համակարգով, երդիկավոր գմբեթով և վրան 1291թ. կառուցվել է 2-րդ հարկը (ճարտարապետներ Գրիգոր և Զաքիոս)։ Գրատունը ծառայել է որպես գրապահոց-գրադարան, ուր ձեռագրեր են պահվել։ Այն միաժամանակ եղել է գրչության սրահ, որտեղ ընդօրինակել ու ստեղծել են նոր ձեռագրեր։
Գրատան 2-րդ հարկը արտաքուստ և ներքուստ խաչաձև հատակագիծ ունի։ Մուտքը արևմտյան կողմից է, ուր բարձրանում էին 2 կողմերից` անկյուն կազմող քարե բարձակային աստիճաններով։ Խաչի թևերը ծածկվել են թաղերով, իսկ կենտրոնական մասը` ռոտոնդայով (չի պահպանվել)։
Goshavank : La chiesa S. Grigor (7). Cappelle (8)
La chiesa S. Grigor (7)
Le fonti storiche riportano che la costruzione di S. Grigor fu interrotta durante le invasioni di Jalal-al-Din. Come la chiesa piu' ampia di S.Astvazazin cosi' anche questa ha una struttura a cupola con le sagrestie ai quattro angoli. Il muro spesso orientale ha un'abside semicircolare. La cupola iniziale cadde e l'attuale fu costruita nel 20˚ secolo copiando l'originale.
Nella costruzione della chiesa di S. Grigor, come anche in S. Astvazazin, fu usato un nuovo metodo che prevedeva nicchie in modo da distribuire il peso e proteggere la cupola dai terremoti. Nicchie del genere si possono trovare su tutti i muri della chiesa tranne che in quello occidentale dove si trova l'entrata. Sull'architrave dell'entrata e' conservata un'iscrizione.
Questa struttura antisismica nella costruzione delle chiese era geniale particolarmente in una zona a rischio terremoti come l'Armenia. Sull'esempio di Goshavank notiamo che anche se il terremoto ha demolito la cupola comunque i muri sono rimasti in piedi.
L'entrata della facciata occidentale della chiesa ai due lati ha due khachkar che si considerano il lavoro degli studenti del monastero.
Cappelle (8)
Nel 1208 Mkhitar Gosh costrui' le cappelle di S. Hripsime e di S. Arakeloz nel piccolo spazio che c'e' tra la chiesa di S. Grigor Lussavorich e S. Grigor. Le due cappelle si trovano sotto lo stesso tetto. Nonostante sia attribuito a Mkhitar Hyusn (carpentiere) e' probabile che l'architetto, che viene menzionato da Mkhitar nell'iscrizione del gavit, sia Hovhannes, il suo discepolo preferito.
Ciascuna delle cappelle, nella parte orientale, ha un'abside a forma di ferro di cavallo e l'apertura della finestra fa si' che i raggi solari dell'aurora entrino dentro.
Գոշավանք : Սբ Գրիգոր եկեղեցին (7), մատուռները (8)
Սբ Գրիգոր եկեղեցին (1208-1231 թթ.) գտնվում է Սբ Աստվածածնից հարավ և գրեթե կրկնում է վերջինիս հորինվածքը։ Կառուցվել է Մխիթար Գոշի մահվանից հետո` Մարտիրոս վանահոր և նրա եղբայր Գրիգորի կողմից։ Հավանական է, որ այս քարաշեն եկեղեցին կառուցվել է ավելի հին` փայտաշեն Սբ Հովհաննես Կարապետ եկեղեցու տեղում։
Պատմական աղբյուրները նշում են, որ Սբ Գրիգորի շինարարությունն ընդհատվել է Ջալալեդդինի արշավանքի պատճառով։ Ինչպես և Սբ Աստվածածինը, այս եկեղեցին ևս գմբեթավոր դահլիճ է` չորս անկյուններում ավանդատներով, արևելյան կողմում մեծ կիսաշրջան աբսիդով։ Գմբեթի նախնական շինվածքը քանդվել է, իսկ ներկայիս գմբեթը կանգնեցվել է 20-րդ դարում` կրկնելով նախաստեղծ օրինակը։
Սբ Գրիգոր եկեղեցում, ինչպես և Սբ Աստվածածին եկեղեցու դեպքում, կիրառված է գմբեթը սեյսմիկ տատանումներից որմնախորշերի միջոցով պաշտպանելու և վերջինիս քաշը հավասարապես բաշխելու մեթոդը։ Բացառությամբ արևմտյան պատի, ուր բացված է եկեղեցու մուտքը, այդպիսի որմնախորշեր կարելի է տեսնել եկեղեցու բոլոր պատերին։ Մուտքի բարավորին պահպանվել է մի արձանագրություն։
Հակասեյսմիկ նպատակով արված նմանօրինակ լուծումը հնարամիտ նորամուծություն էր` ակտիվ երկրաշարժային գոտում գտնվող Հայաստանի եկեղեցական կառույցներում։ Գոշավանքի օրինակում մենք տեսնում ենք, որ թեև հզոր երկրաշարժը քանդել է գմբեթը, սակայն պատերը մնացել են կանգուն։
Մատուռները (8)
Սբ Հռիփսիմե և Սբ Առաքելոց մատուռները 1208 թ. կառուցել է Մխիթար Գոշը։ Դրանք ընկած են Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ և Սբ Գրիգոր եկեղեցիների միջև ընկած փոքր միջակայքում։ Երկու մատուռները առնված են միևնույն ծածկի տակ։ Թեև մատուռների կառուցումը վերագրվում է Մխիթար Հյուսնին, հնարավոր է, որ ճարտարապետը գավթի արձանագրության մեջ Մխիթարի կողմից որպես ամենասիրելի աշակերտ հիշատակվող Հովհաննեսն է։
Մատուռներից յուրաքանչյուրն արևելյան կողմում ունի պայտաձև աբսիդ, իսկ պատուհանի բացվածքը այնպես է լուծված, որ ներս թափանցեն արշալույսի ճառագայթները։
Goshavank : S. Ghevorg (9). Tomba di Mkhitar Gosh (10)
Nel 1254 vicino alla tomba di Mkhitar Gosh, sulle pendici della collina a sud dal monastero, Padre Khachatur e Barsegh (come testimonia l'iscrizione conservata sul tamburo della cupola) costruirono la piccola chiesa a cupola di S. Ghevorg. Si dice che la chiesa fu costruita sul luogo dove Gosh visse i suoi ultimi anni seguendo una vita ascetica, anche se fino alla fine della sua vita (1213) continuo' a insegnare e a scrivere.
Tomba di Mkhitar Gosh (10)
Dalla chiesa di S. Ghevorg verso ovest, sulla collina, Mkhitar Gosh costrui' la cappella-mausoleo di S. Hambarzum dove fu sepolto. L'entrata della costruzione aveva due khachkar di cui ora si conservano solo frammenti. La costruzione e'circondata da numerose pietre tombali e frammenti di khachkar sparsi nella zona. Nelle vicinanze si trovava la chiesa di legno di S. Hoghi (S. Spirito, sparita) costruita da Gosh negli ultimi anni della sua vita.
Kirakos Ganzakezi, contemporaneo di Gosh, nel suo libro (“Storia degli Armeni” 13˚ secolo) descrive gli utlimi anni e la morte di Gosh:
Siccome Mkhitar amava deserti e luoghi inabitati, costrui' la propria casa distante dal monastero. Li' costrui' una piccola chiesa di legno in onore dello Spirito Santo. Nella sua vecchiaia costrui' una chiesa, a destra del monastero, come il proprio mausoleo, con pietra levigata e calce, dedicata all'Ascensione di Cristo... Ma quando vide che le forze gli venivano meno ed era vicino a raggiungere i suoi padri, chiamo' i confratelli della congregazione di Nor Ghetik, che con lui avevano condiviso tutte le difficolta' del monastero, e benedisse loro e i suoi studenti nel nome del Signore. Scegliendo uno di loro, di nome Martiros, con il quale aveva studiato e gli era molto vicino, Mkhitar lo nomino' come superiore del monastero. Anche se giovane Martiros era molto dotato per lo studio, aveva una voce angelica nel cantare canti liturgici, amava leggere ed era veloce nello scrivere. Scrisse il testamento a favore del grande hasarapet Ivane', fratello di Zaccare', affidandogli il monastero e l'abate. Poi, ormai vecchio e canuto, lascio' questo mondo e ando' da Cristo. L'abate Martiros organizzo' magnificamente i funerali di Mkhitar. Il corpo fu sepolto davanti all'entrata della piccola chiesa sopra il monastero, ad ovest. Tuttora la tomba di Mkhitar consola e lenisce le pene di coloro che cercano rifugio nelle sue preghiere e nella sua fede. La gente prende un po' di terra da quel luogo per guarire uomini e animali malati, perche' Dio glorifica coloro che glorificano Lui, nella vita o nella morte.
Գոշավանք : Սբ Գևորգ եկեղեցին (9), Մխիթար Գոշի դամբարանը (10)
Սբ Գևորգ եկեղեցի (9)
Մխիթար Գոշի դամբարանը (10)
Սբ Գևորգից դեպի արևմուտք, բլրակի վրա Մխիթար Գոշը կառուցել է Սբ Համբարձման մատուռ-դամբարանը, ուր և նա թաղված է։ Ժամանակին դամբարանի մուտքին նայող երկու խաչքարեր են եղել, որոնցից միայն բեկորներ են պահպանվել։ Շրջակայքում շատ են տապանաքարերը և խաչքարերի բեկորներ։ Մոտակայքում է գտնվել նաև Սբ Հոգի փայտաշեն եկեղեցին, որն իր կյանքի վերջին տարիներին կառուցել էր Մխիթար Գոշը (չի պահպանվել)։
Մխիթար Գոշի ժամանակակից Կիրակոս Գանձակեցին իր «Հայոց պատմություն» աշխատության մեջ այսպես է նկարագրում Գոշի վերջին տարիներն ու մահը.
«Եվ որովհետև ինքը (Մխիթարը) սիրում էր անապատ և ամայություն, իր համար տուն պատրաստեց վանքից հեռու։ Այնտեղ Սուրբ Հոգու անունով կառուցեց նաև մի փայտակերտ փոքրիկ եկեղեցի։ Եվ ծերության ժամանակ վանքի վերևում, աջ կողմից կառուցեց մի եկեղեցի` որպես շիրիմ իր գերեզմանին, սրբատաշ քարով ու կրով ագուցված` Քրիստոսի Համբարձման անունով։ ...
...կյանքի երանելի ընթացքը կատարելով ու հավատը պահելով հասավ խոր ծերության։ Եվ երբ տեսավ, թե տկարանալով մարմնական զորությամբ և պատրաստ է դրանից հետո գնալու միանալու իր հայրերին, կանչեց Նոր Գետիկի վանքի միաբանության անդամներին, ովքեր իր հետ դիմացել էին վանքի և եկեղեցու բոլոր դժվարություններին, օրհնեց նրանց ու իր աշակերտներին Տիրոջ անունով։
Նրանցից Մարտիրոս անունով մեկին ընտրելով, որ աշակերտել էր իրեն ու մտերմ էր իր հետ, նշանակեց նրանց առաջնորդ։ Սա հասակով պատանի էր, բայց իմաստությամբ կատարյալ էր, պաշտամունքի երգերում քաղցրաձայն մի մարդ էր, առատամիտ ընթերցող ու գրչության մեջ արագագիր, սրան հրամայեց առաջնորդել նրանց։ Եվ կտակ գրեց ուղղված հազարապետ մեծ Իվանեին` Զաքարեի եղբորը ու նրան հանձնեց վանքն ու առաջնորդին։ Իսկ ինքը այս կյանքից փոխադրվեց Քրիստոսի մոտ` ալևորված ու տարիներով բեռնավորված։
Վանքի վերակացու Մարտիրոսը միաբանների հետ գեղեցիկ կերպով կազմակերպեց նրա թաղման հոգսը ու մարմնական պատշաճ պիտույքները. և տարան նրան վանքի վերևում գտնվող փոքրաչափ եկեղեցու դռան առաջ, արևելյան կողմում հանգստացրին։ Մինչ այսօր էլ նրա գերեզմանը օգնում է այն հիվանդներին, ովքեր հավատով ապավինում են նրա աղոթքներին և այնտեղի հողը միշտ տանում են հիվանդ մարդկանց ու անասուններին բուժելու համար, որովհետև Աստված Իր փառավորիչներին փառավորում է թե` ողջ, թե` մեռած»։
Goshavank
Nessun commento:
Posta un commento