Via della Seta: Villaggio di Lchashen
Lchashen
Il villaggio di Lchashen si trova nella parte nord delle montagne Ghegama e domina i suoi dintorni. A est del villaggio si trova il sito archeologico di Lchashen, uno dei siti piu' importanti dell'Armenia. L'antica necropoli fu scoperta nel 1950 quando, per alimentare una centrale idroelettrica, si abbasso' il livello dell'acqua del lago di Sevan. La necropoli occupa una superficie rettangolare di 800 m. x 100 m. Sul lato sud della necropoli e' situata una fortezza ciclopica e un insediamento antico.
Il popolo di Lchashen
Gli studi dimostrano che Lchashen fu fondata alla fine del 4˚ millennio a. C., e nel 3˚ divenne una fortezza. Gli scavi mostrano che Lchashen ebbe strade dritte ai cui lati si trovavano strutture tonde e rettangolari o case. La popolazione di Lchashen, secondo i reperti scoperti, si occupava di agricoltura, allevamento di bestiame, produzione di legno, di metallurgia, di ceramica e di costruzione di cesti.
Anche se spesso viene associata con la cultura Kur-Arax comunque i reperti scoperti dalle tombe del sito mostrano l'unicita' della cultura di Lchashen, soprattutto per cio' che riguarda le cerimonie funerarie.
Pratiche funerarie
Durante gli scavi furono scoperte 800 tombe (la maggior parte costruite in pietra). Le tombe costituiscono una rappresentazione peculiare della cultura dell'eta' del bronzo. La singolarita' delle sepolture di Lchashen consiste nel fatto che nelle tombe furono scoperti carri aggiogati agli scheletri dei cavalli e dei buoi, e una collezione straordinariamente ricca di oggetti.
Sembra che i rappresentanti dell'alto ceto siano sepolti sempre con carri, mettendo il corpo in una posizione come se viaggiasse verso l'aldila'. Furono scoperti carri con 2 o 4 ruote costruiti con il legno di quercia locale e olmo con sopra iscrizioni o simboli mitologici. Questi carri sono tra i migliori conservati di quel tempo.
La sepoltura dei cavalli era un'altra scoperta importante che mostra quanto erano importanti e considerati necessari per l'altra vita.
Reperti
Le sepolture includevano altri oggetti di valore: statuette dei tori di bronzo, una rana d'oro e 25 diversi oggetti d'oro preparati nel 2˚ millennio a. C., probabilmente dall'oro portato dalle miniere di Zod (sud-est della regione di Ghegharkunik). E' molto importante anche la ceramica policroma che in seguito sostitui' la ceramica tradizionale. Sono importanti anche gli oggetti di legno: oggetti per casa (cucchiai, mestoli, bicchieri, contenitori, tavoli) che ci permettono di immaginare la vita di quel periodo.
Fu scoperta anche un'iscrizione cuneiforme di Arghishti 1˚, re di Urartu', dove menziona l'occupazione della citta' “Ishtikuni” da parte del suo esercito. Questo ci fa pensare che Lchashen puo' essere l'Ishtikuni menzionata nell'iscrizione.
I reperti di Lchashen sono esposti nel Hermitage di S. Pietroburgo e nel Museo Statale di Storia di Yerevan.
Մետաքսի Ճանապարհ`
Լճաշեն` հնագիտական վայր
Լճաշեն
Լճաշեն գյուղը տեղադրված է Գեղամա լեռների հյուսիսային թեք լանջին, ունի բարձր դիրք շրջապատի նկատմամբ։ Գյուղի արևելյան կողմում Լճաշենի հնավայրն է` հնագիտական կարևորագույն հուշարձաններից մեկը Հայաստանի Հանրապետությունում, ինչպես նաև նախկին խորհրդային ողջ տարածքում։ Հնագույն դամբարանադաշտը հայտնաբերվել է 1950-ական թվականներին` Սևանա լճի մակարդակի իջնելու հետևանքով, զբաղեցնում է մոտ 800x100 քառ. մ մակերես։ Դամբարանադաշտի հարավային ծայրին, բլուրների վրա Լճաշենի կիկլոպյան ամրոցն է ու հնագույն քաղաքատեղիի մնացորդները։
Լճաշենի տեղաբնիկները
Այսօր Լճաշենի տեղաբնիկների և նրանց զբաղմունքների մասին հնարավոր է պատկերացում կազմել միայն հնագիտական պեղումներից հայտնաբերված նյութերի համակողմանի ուսումնասիրությամբ։ Այդ ուսումնասիրությունները փաստում են, որ Լճաշեն բնակավայրը սկզբնավորվել է Ք. ա. 4-րդ հազարամյակի վերջին, իսկ 3-րդ հազարամյակի կեսին վերածվել է ամրոցի։ Պեղումները վկայում են, որ Լճաշենի հնագույն քաղաքատեղին ունեցել է ուղիղ փողոցների համակարգ, որոնք 2 կողմերից կառուցապատված են եղել շրջանաձև ու քառանկյուն հիմքեր ունեցող կացարաններով։ Քաղաքի բնակչությունը, ինչպես վստահաբար թույլ են տալիս ասել գտածոները, զբաղվել է երկրագործությամբ, անասնապահությամբ, փայտագործությամբ, ծղոտագործությամբ, մետաղագործությամբ և խեցեգործությամբ։
Թեև հաճախ Լճաշենի մշակույթը զուգորդում են Քուր-Արաքսյան մշակույթի հետ, սակայն դամբարանների գտածոները յուրօրինակ նշանակություն և մշակութային արժեք են հաղորդում այս հնավայրին, մասնավորապես թաղումնային ծիսակարգի վերաբերյալ ամբողջական պատկերացումներ ստանալու առումով։
Պեղումների արդյունքում բացված դամբարանադաշտն ընդգրկում է շուրջ 800 դամբարան, մեծիմասամբ քարարկղային թաղումներով, որոնք բրոնզեդարյան մշակույթի բացառիկ հավաքածու են ներկայացնում։ Լճաշենի թաղումների եզակիությունը կայանում է նրանում, որ այստեղ հայտնաբերվել են դիակառք-սայլեր, որոնք լծված ձիերի և եզների, ինչպես նաև արտակարգ հարուստ գույքի հետ թաղվել են հանգուցյալի հետ։ Այսօրինակ գտածոներն, անտարակույս, հարուստ հանգուցյալի մասին են խոսում։
Երևելիներին հավանաբար միշտ էլ թաղել են կառքերով կամ սայլերով և այնպիսի դիրքով, որ կարծես հիշեցնում են ուղևորություն դեպի անդրշիրմյան կյանք։ Գտնվել են ինչպես երկանիվ կառքեր, այնպես էլ քառանիվ ձիասայլեր՝ պատրաստված տեղական կաղնեփայտից և ծփիից, որոնց վրա փորագրություններ կան։ Գտնված սայլերը աշխարհում հայտնի նմանօրինակ սայլերից լավագույններից են ։
Ննջեցյալի հետ ձիերի թաղումը կարևորվում է Հայաստանում ձիաբուծության զարգացման ու այս կենդանիների ընտելացման հետ կապված հարցերի պարզաբանման տեսանկյունից։
Գտածոները
Լճաշենի հնագիտական նյութերի մեջ երկանիվ և քառանիվ սայլերից ու ռազմակառքերից բացի, առանձնահատուկ արժեք են ներկայացնում նաև ցուլերի բրոնզե արձանիկները, ոսկեձույլ գորտը և 25 տեսակի ոսկյա այլ առարկաները, որոնք պատրաստվել են Ք. ա. 2-րդ հազարամյակի կեսերին` հավանաբար Զոդից բերված ոսկով։ Արժեքավոր է նաև Լճաշենի գունազարդ, կետազարդ ու նախշազարդ խեցեղենը, որը փոխարինելու եկավ սև փայլով պարզ խեցեղենին։
Փայտե գտածոները ևս հետաքրքրություն են ներկայացնում ուսումնասիրողների համար. կենցաղային առարկաները /գդալ, շերեփ, բաժակ, դույլ, սեղան/ պատկերացում են տալիս ժամանակաշրջանի կենցաղի մասին։
Եվ վերջապես Լճաշենի արժեքավոր գտածոներից չենք կարող չնշել ուրարտական թագավոր Արգիշտի Առաջինի սեպագիր արձանագրությունը, որտեղ հիշատակվում է իր կողմից Իշտիկունի քաղաքի, որն ըստ որոշ հետազոտողների հենց Լճաշենն է, գրավման մասին։
Լճաշենի նյութերը պահվում և ցուցադրվում են Պետական էրմիտաժում /Սանկտ Պետերբուրգ/ և Հայաստանի պատմության թանգարանում։
Monastero di Kobayr
L'origine del suo nome si crede che sia una combinazione del termine georgiano ("Kob") e quello armeno ("ayr"), radice della parola grotta, visto che le colline circostanti sono ricche di grotte.
Monastero di Kobayr. Legenda
Monastero di Kobayr
Nel territorio furono scoperti alcuni reperti dell'era del ferro e del bronzo altri, invece, risalgono all'era del rame.
Il nome “Kobayr” e' formato dalla radice georgiana “kob” e dall'armena “ayr” (significa “grotta”); sulle colline vicine ci sono tante grotte da cui il nome del sito.
La storia di Kobayr e' strettamente legata alle dinastie piu' famose dell'Armenia medievale: ramo armeno dei Kyurikyan, Bagratuni e Zaccaryan. Quest'ultimi, nel 13˚ secolo, portarono in Armenia congregazioni calcedonesi che portavano un nuovo stile architettonico ricco di affreschi per l'interno delle chiese. A Kobayr visse' ed opero' Davit Kobayrezi (storico del 12˚ secolo). Vardan Arevelzi ed altri storici scrivono che il monastero di Kobayr nella meta' del 13˚ secolo fu un centro culturale importante.
L'entrata principale (6) del complesso da' l'impressione di una “galleria” somontata da torri circolari. La chiesa principale e' la Katoghike' (1) del 12˚ secolo con, ad una navata, attualmente semidistrutta. L'entrata principale aveva inizialmente una cornice decorata, la facciata della chiesa aveva cornicioni decorati con rosette, simboli geometrici ed altre decorazioni. La chiesa aveva anche splendidi affreschi che si conservano fino ad oggi.
Gli affreschi dell'abside sono su tre livelli. La Santa Madre del Signore e gli arcangeli stanno sopra, l'ultima cena del Signore (Eucarestia) e' al centro e sotto ci sono figure di santi. Sono rappresentati anche dei profeti. Ci sono affreschi (sempre su tre livelli) anche nella cappella, come la composizione “Deissus”, “Eucarestia”, i vescovi e ritratti di benefattori sul muro occidentale e sulla parte inferiore del muro nord.
Ad est della chiesa Katoghike', sulla cima della rocca, fu eretta la piccola chiesa di Mariamashen (2), ora semidistrutta, che e' la piu' antica di quelle conservate nel complesso monastico. Come testimonia l'iscrizione dell'entrata la chiesa fu costruita nel 1171 su commissione della principessa Mariam, figlia del re Kyurike' 2˚.
A nord della chiesa Katoghike', nel centro del complesso si trova il campanile-mausoleo (3). E' una costruzione rettangolare la cui abside orientale prende tutto l'estensione del muro. Secondo l'iscrizione georgiana conservata sul muro sud, Mkhargrzeli, figlio dell'Amirspassalar Shahnshah, e sua moglie Vaneni commissionarono la costruzione di questa costruzione che risale al 1279.
Andando dal campanile verso occidente incontriamo il refettorio semidistrutto (4) del 13˚ secolo. E' un salone rettangolare dal quale sono conservate solo le mura e una parte del tetto.
Dal refettorio verso nord si trovano la galleria e i resti della chiesa (5) del 12˚ secolo ad una navata e con il tetto. Vicino alla chiesa e' costruita una cappella con il tetto a volta.
Legenda
1. Katoghike'
2. Mariamashen
3. Campanile-mausoleo
4. Refettorio
5. Chiesa del 12˚ secolo
6. Porta principale del 12˚ secolo
Քոբայրի վանք
Քոբայր անունը կազմված է վրացերեն «քոբ» և հայերեն «այր» բառարմատներից և նշանակում է քարայր. շրջակա բնապատկերում գերակշռող բազմաթիվ քարայրների առկայությունը կարծես հիմնավորում է տեղանվան նման բացատրությունը։
Քոբայրի վանքը
Տարածքում հայտնաբերվել են բրոնզի և երկաթի դարի գտածոներ, իսկ մի քանիսը թվագրվում են պղնձի դարով։
Քոբայր անունը կազմված է վրացերեն «քոբ» և հայերեն «այր» բառարմատներից և նշանակում է քարայր. շրջակա բնապատկերում գերակշռող բազմաթիվ քարայրների առկայությունը կարծես հիմնավորում է տեղանվան նման բացատրությունը։
Քոբայրի պատմությունը սերտորեն կապված է միջնադարյան Հայաստանի ամենահայտնի նախարարական տների պատմության հետ` հայ Կյուրիկյաններ, Բագրատունիներ և Զաքարյաններ։ Վերջիններս 13-րդ դարում Հայաստան բերեցին քաղկեդոնությունը և սրան համապատասխան ճարտարապետական նոր ոճ` ներառյալ պաշտամունքային կառույցների պատերին ներքուստ արվող որմնանկարչությունը ։ Քոբայրում է ապրել և գործել մատենագիր Դավիթ Քոբայրեցին, իսկ Վարդան Արևելցին և այլ մատենագիրներ նշում են, որ Քոբայրը 13-րդ դարի կեսերին եղել է գրչության և մշակութային կարևոր կենտրոն։
Համալիրի գլխավոր մուտքը (6) բոլորաձև աշտարակներով թաղակապ սրահավոր բացվածք է, որը «թունել» է հիշեցնում։ Գլխավոր` Կաթողիկե եկեղեցին /12-րդ դ./ (1) միանավ, այժմ կիսավեր, կառույց է, որի գլխավոր մուտքը ժամանակին պսակված է եղել քանդակազարդ եզրագոտիով, իսկ եկեղեցու գլխավոր ճակատը` վարդյակներով ու երկրչափական պատկերներով հարդարված նախշազարդ քիվով։ Եկեղեցին առանձնակի ուշագրավ է և արժեքավոր հատկապես մինչ օրս պահպանված որմնանկարներով։
Աբսիդի գմբեթարդում պահպանված որմնանկարները կատարված են երեք շարքով։ Վերին տեսարանում Աստվածամայրն ու հրեշտակապետերն են, մեջտեղում` «Հաղորդությունն» է, իսկ ցածում` սրբազանները։ Բեմի պատերին պատկերված են նաև մարգարեները։ Պահպանվել են նաև մատուռ-ավանդատան որմնանկարները. դարձյալ եռաշարք հորինվածքում ներկայացված են «Դեիսուսը», «Հաղորդությունը» և սրբազանները, ինչպես նաև պատվիրատուների դիմանկարները` արևմտյան պատին և հյուսիայինի ստորին շարքում։
Կաթողիկեից արևելք, ժայռի եզրին կանգնեցվել է ավելի փոքրաչափ Մարիամաշեն եկեղեցին(2), /այժմ` կիսաքանդ/, որը համալիրի պահպանված կառույցներից ամենահինն է։ Ինչպես վկայում է մուտքի արձանագրությունը, այն կառուցվել է 1171 թվականին Կյուրիկե Բ թագավորի դստեր` Մարիամ իշխանուհու կողմից,։
Կաթողիկեից դեպի հյուսիս, համալիրի կենտրոնում գտնվում է զանգակատուն-տապանատունը (3). քառակուսի հատակագծով կառույց, որն արևելքում ավարտվում է լայն աբսիդով։ Ըստ հարավային պատին պահպանված վրացերեն արձանագրության` զանգակատան շինարարությունը1279 թ. պատվիրել են Շահնշահ ամիրսպասալարի որդի Մխարգրձելին և նրա կինը Վանենին։
Զանգակատնից դեպի արևմուտք 13-րդ դ. սեղանատան (4) կիսաքանդ շենքն է։ Այն ուղղանկյուն դահլիճ է, որից պահպանվել են միայն պատերն ու թաղածածկ տանիքից մի հատված։
Սեղանատնից դեպի հյուսիս գտնվում են թաղակապ ծածկով միանավ եկեղեցու (5) ավերակները /12 դ./ և թունելը։ Եկեղեցուն կից կառուցված է թաղածածկ մատուռ։
Հղում`
1. Կաթողիկե եկեղեցին
2. Մարիամաշեն եկեղեցին
3. Զանգակատուն-տապանատունը
4. Սեղանատունը
5. 12-րդ դ. եկեղեցին
6. 12-րդ դ. գլխավոր մուտքը
Dilijan
Dilijan
Secondo gli abitanti il nome "Dilijan" significa "dolce lingua" (dolce suono). La sua prima apparizione la troviamo dal viaggiatore francese Jean Charden quando usò il nome nei suoi scritti per descrivere questa zona (1664-1670)
Dilijan
“Se un giorno Dio vorra' visitare l'Armenia, io lo portero' a Hovk [Dilijan]. La differenza tra Hovk e gli altri luoghi belli del mondo consiste nel fatto che qui gli uomini dimenticano la morte”. Grigor Maghistros Pahlavuni (990-1058).
Circondata dal parco nazionale di Dilijan (creato nel 1958), con 24.000 ettari la foresta nazionale di Dilijan include le pendici della catena dei monti Halab, Miapor ed Areguni, e una parte del bacino del fiume Aghstev. Dilijan ha laghi, numerosi sentieri e strade montagnose con una vegetazione selvatica che portano verso alcuni dei monumenti meravigliosi dell'Armenia: chiese, monasteri e fortezze dell'era preistorica costruite in mezzo ad una natura splendida. Qui si trovano i monasteri di Goshavank, Hagharzin, Aghavnavank, Giukhtavank, i laghi Parz e Tzrkaz e numerosi sentieri naturali.
La zona di Dilijan, nel periodo preistorico, faceva parte della provincia di Varajnunik, regione dell'Ayrarat del Mez Hayk (Grande Armenia). Si presume che coincida con la storica “Hovk”, la villa estiva e il luogo di caccia della dinastia reale dei Arshakuni.
I siti preistorici vicini a Dilijan includono gli scavi di Golovino (8˚-6˚ ss. a. C.) localizzati al sud dal centro della citta' dove fu scoperta una necropoli antica. Un'altra necropoli fu trovata nell'area di Redkin (eta' tarda del bronzo/eta' primo del ferro), 6 km. a nord-est della citta', sul lato destro del fiume Aghstev. I reperti scoperti includono monili di bronzo, una spada di rame, perline d'agata e sardonica, frecce d'ossidiana, semplici recipienti, ceramica, ossa umane e di animali. Questi reperti somigliano a quelli scoperti a Lchashen e Nor Bayaset.
Secondo gli abitanti del luogo il nome “Dilijan” significa “lingua dolce”. Incontriamo il nome “Dilijan” per la prima volta nelle cronache di viaggio del francese Jean Charden che descrive questa zona nel 1664-1670.
Il clima delle montagne di Dilijan e' molto salubre, l'aria e' fresca. Il clima e l'acqua termale, ricca di acido carbonico e sodio idrocarbonico, sono molto utili per la cura di molte malattie.
Դիլիջան
«Դիլիջան» անվան շուրջը կան զանազան ստուգաբանություններ։ Ժողովրդական ստուգաբանության համաձայն «դիլի ջան» նշանակում է «քաղցր լեզու»։ Ամեն դեպքում այս անվանն 1-ին անգամ հանդիպում ենք ֆրանսիացի ճանապարհորդ Ժան Շարդենի ուղեգրության մեջ, երբ նա 1664-1670 թթ. ճամփորդել է Անդրկովկասով։
Դիլիջան
«Եթե Աստված մի օր ցանկանա այցելել Հայաստան, ես կբերեմ նրան Հովք [Դիլիջան]։ Հովքի և աշխարհի այլ գեղատեսիլ վայրերի միջև տարբերությունն այն է, որ այստեղ մարդիկ մոռանում են մահվան մասին»։ Գրիգոր Մագիստրոս Պահլավունի (990-1058 թթ.)
Դիլիջանի տարածքը հնում մտել է Մեծ Հայքի Այրարատ նահանգի Վարաժնունիք գավառի մեջ։ Ենթադրվում է, որ այն պատմական Հովքն է, որը Արշակունիների ամառանոցն ու որսատեղին էր։ Այս գեղատեսիլ բնության մի հատված, Աղստև գետի վերին հոսանքի ավազանը` շրջափակված Հալաբի, Միափորի և Արեգունի լեռնաշղթաների լանջերով, շուրջ կես դար է, որ հայտարարվել է Դիլիջանի պետական արգելոց /1958թ./ և զբաղեցնում է մոտ 24 հազ. հա տարածություն։ Դիլիջանի պետական արգելոցի սահմաններում են Պարզ և Տզրկաց լճերը, ինչպես նաև Հայաստանի միջնադարյան պատմամշակութային նշանավոր համալիրներ` Գոշավանքը, Հաղարծինը, Աղավնավանքը, Ջուխտակ վանքը, Մաթոսավանքը, ինչպես նաև հնագիտական կարևորություն ունեցող բնակատեղիներ Ռեդկին-լագերը, Գոլովինոյի ու Խրտանոցի դամբարանադաշտերը։
Դիլիջանի հարավային արվարձանում /նախկին Գոլովինո գյուղի տեղում/ հնագիտական հետազոտությունների արդյունքում բացված բնակատեղին և դամբարանադաշտը թվագրվում են Ք. ա. 8-6-րդ դարերով։ Հայտնաբերված գտածոները` բրոնզե զարդեր, պղնձե դաշույն, սարդիոնի և ագաթե ուլունքներ, վանակատե /օբսիդիան/ նետասլաքներ, պարզ կավամաններ, մարդու և կենդանիների ոսկորներ, ընդհանուր շատ բան ունեն Հայաստանի այլ հնավայրերից հայտնաբերվածների հետ /Լճաշեն, Նոր Բայազետ/։ Ուշ բրոնզի և վաղ երկաթի դարերի մեկ այլ դամբարանադաշտ է Ռեդկին-լագերը` քաղաքից 6 կմ հյուսիս-արևելք, Աղստևի աջ ափին։
«Դիլիջան» անվան շուրջը կան զանազան ստուգաբանություններ։ Ժողովրդական ստուգաբանության համաձայն «դիլի ջան» նշանակում է «քաղցր լեզու»։ Ամեն դեպքում այս անվանն 1-ին անգամ հանդիպում ենք ֆրանսիացի ճանապարհորդ Ժան Շարդենի ուղեգրության մեջ, երբ նա 1664-1670 թթ. ճամփորդել է Անդրկովկասով։
Դիլիջանը լեռնակլիմայական հայտնի առողջարան է։ Անտառային թարմ օդը, տաք արևը և «Դիլիջան» սառնորակ հանքային ջուրը, որը հարուստ է ածխաթթվային հիդրոկարբոնատային նատրիումով, բուժիչ միջոցներ են թոքերի, ոսկրերի և ստամոքս-աղիքային համակարգի հիվանդություններ ունեցողների համար։
Ughtassar
Ughtasar è il sito di un importante reperto archeologico, un campo di grande petroglifo sulla cima del monte. Ughtassar ("Montagna di Cammello") circa 17,5 km a nord-ovest di Sissian.
Ughtassar
Ughtassar e' un luogo archeologico di reperti molto importanti. Sulla cima del monte Ughtassar a circa 17.5 km a nord-ovest da Sissian si trova un'area grande di pitture rupestri. Vi' si puo' accedere solo con macchine idonee e durante i periodi caldi (Luglio ed Agosto).
Su tutta l'area che si estende per centinaia di chilometri sono stese sulle pendici dei monti le incisioni “izaghir” (scrittura a capra). Simili pitture rupestri si possono vedere in diverse zone dell'Armenia come sui monti vicini a Zghuk (Mez Karakhach), sulle catene dei monti di Vardenis, vicino alle sorgenti di Yegheghis (Vardenis Ler), in Arpa (Khachassar), nella gola del fiume Vorotan (Davagyoz Ler) e altrove. Le caratteristiche di questi luoghi sono l'altezza (si trovano a 3000-3300 m), l'iconografia e i luoghi dove sono situati: vicino ai laghi ghiacciati (che una volta non erano cosi' gelidi come adesso) circondati da vulcani in attivita' e da grossi tronchi d'albero tagliati.
Ughtassar si trova nell'area del lago ghiacciato formato da un vulcano spento nel periodo pleistocene. In tutte le stagioni dell'anno ci sono pezzi di ghiaccio che galleggiano nel lago e qui la neve non si scoglie mai del tutto. Le pitture sono fatte sulle pietre che circondano il lago.
La quantita' e lo sviluppo di quest'ultime fanno dedurre che quest'area fu abitata durante migliaia di anni (intorno agli anni 12000 a.C.).
Gli uomini dei periodi piu' recenti continuarono a registrare sulle pietre le loro credenze e le loro prodezze. Il gruppo piu' grande di queste pitture risale proprio a questo periodo e all'eta' tarda del ferro, dopodiche' il luogo venne abbandonato, meno che dai pastori che d'estate pascolavano il gregge sulla cima del monte e fecero alcune incisioni.
I Petroglifi
Le pitture rupestri di Ughtassar sono incisioni fatte con strumenti di pietra sulle pietre vulcaniche di colore nero e grigio. La maggior parte di queste sono commemorative della vita e delle prodezze dei defunti. Sono ricche di dipinti di piante, di fiori e di animali come anche di forme umane, di cerchi, di forme elicoidali, di punti, di righe e di diverse forme geometriche ed astratte.
Le pitture narrano di tradizioni di miti e di tribu', di sentimenti, di sensazioni, di credenze, di vittorie e sconfitte degli antenati. Nella maggior parte di questi sono disegnati uomini in scene di caccia, di coltivazione di terre, di gare, di battaglia e di danze.
Sono presenti tanti dipinti di animali: bisonti selvatici e domestici, capre, mufloni, gazzelle, cervi, cavalli, cinghiali, lupi, cani, sciacalli, leopardi, orsi e tigri.
Sono dipinti bisonti che trainano slitte e carri, cacciatori con scudi e lance, con archi e frecce, con pali, trappole e corde. Dominano i motivi dell'allevamento del bestiame: grandi cervidi, pecore e capre. E' interessante che nelle pitture rupestri di Ughtassar quasi mancano i dipinti di uccelli. Ci sono tanti simboli universali, tra questi uno dei segni zodiacali, la figura dell'ariete e calendari semplici.
Gli ultimi sono raffigurati a forma di ruote oppure la divisione del tempo e' segnata con l'aiuto della croce o di 4 cerchi che mostrano le stagioni. Si incontrano anche elementi geografici, fiumi, laghi, sorgenti, ecc., come anche elementi del cielo: il sole, la luna, le stelle, le costellazioni e il cielo stellato, le comete e fulmini. I dipinti piu' complicati delle rocce, secondo alcuni, sono quelle che raffigurano danze: balli con due o piu' uomini. Negli altri dipinti alcuni uomini parlano davanti agli altri. Questi, forse, si riferiscono all'organizzazione di una caccia o a una battaglia importante, oppure mostrano che gli uomini dipinti sono capi di comunita'.
Ուղտասար
Ուղտասարը նշանավոր հնավայր է` հարուստ կարևոր գտածոներով։ Այն համանուն լեռան` Ուղտասարի գագաթին հայտնաբերված ժայռապատկերների մի մեծ խումբ է` Սիսիանից մոտ 17,5 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք։
Ուղտասար
Ուղտասարը նշանավոր հնավայր է` հարուստ կարևոր գտածոներով։ Այն համանուն լեռան` Ուղտասարի գագաթին հայտնաբերված ժայռապատկերների մի մեծ խումբ է` Սիսիանից մոտ 17,5 կմ դեպի հյուսիս-արևմուտք։ Այնտեղ կարելի է հասնել միայն տարվա բարենպաստ եղանակին /լավագույն ժամանակը հուլիս և օգոստոս ամիսներն են/ և ամենագնաց մակնիշի ավտոմեքենաներով։
Լեռան լանջերին հարյուրավոր կիլոմետրեր ձգվող տարածքով մեկ սփռված են իծագիր փորագրությունները։ Նման ժայռապատկերներ կարելի է տեսնել Հայաստանի մի շարք այլ վայրերում, օրինակ` Ծղուկի շրջակա լեռներում (Մեծ Քարախաչ), Վարդենիսի լեռնաշղթայում, Եղեգիսի աղբյուրների մոտ (Վարդենիս լեռ), Արփայում (Խաչասար), Որոտան գետի կիրճում (Դավագյոզ լեռ) և այլուր։ Դրանց բոլորին բնորոշ հատկանիշներն են` միևնույն բարձրությունը ծովի մակերևույթից (3000 - 3300մ), պատկերագրությունը (իկոնոգրաֆիան) և տեղանքը /տեղակայվածությունը սառցե լճերի մոտ, որոնք ժամանակին համեմատաբար տաք ջրեր են ունեցել` քան այսօր։
Ուղտասարը գտնվում է պլեյստոցենի ժամանակաշրջանի հանգած հրաբուխով շրջապատված սառցե լճակի մոտակայքում։ Տարվա բոլոր եղանակներին լճակի վրա սառցեբեկորներ կան, իսկ ձյունն այս տեղանքում երբեք ամբողջապես չի հալվում։ Տեղանքի արտաքին տեսքն ու վերգետնյա նյութի տարածման սահմանները թույլ են տալիս եզրակացնել, որ այն օգտագործվել է հազարավոր տարիներ առաջ` նոր քարի դարից ի վեր (մոտ. Ք.ա. 12000 թ.)։
Ավելի ուշ դարաշրջանների մարդիկ (խալկոլիթի` քար-բրոնզի, և բրոնզի դարեր) շարունակել են քարերի վրա արձանագրել իրենց հիշարժան պատմություններն ու հավատալիքները։ ժայռապատկերների ամենամեծ խումբը` թե տիպային և թե քանակային առումներով թվագրվում է հենց այս ժամանակաշրջանով և վաղ երկաթի դարով։ Այնուհետև բնակավայրն ամայացել է. բացառություն են հանդիսանում ամռանը լեռնագագաթին ապաստանող հովիվները, ովքեր սակավաթիվ փորագրություններ են թողել։
Ժայռապատկերները
Ուղտասարի ժայռապատկերները ներկայանում են սև ու մոխրագույն հրաբխային ծագում ունեցող քարերի վրա քարե գործիքներով արված փորագրությունների տեսքով։ Դրանց մեծ մասը համարվում են հուշագրեր` նվիրված ննջեցյալների կյանքին ու հերոսական պատմություններին։ Հարուստ են բույսերի, ծաղիկների և կենդանիների, ինչպես նաև մարդկային ու երկրաչափական պատկերներով /շրջաններ, պտուտակաձև պատկերներ, կետեր, գծեր և այլն/ արված փորագրությունները։
Պարզունակ պատկերներն, այդուհանդերձ, զարմանալիորեն համապարփակ են` պատմելով առասպելների և ցեղերի սովորույթների, զգացմունքների, հույզերի և հավատալիքների, նախնիների պարտությունների և հաղթանակների մասին։ Դրանցից մեծ մասում պատկերված են մարդիկ` որսի, հողի մշակման, մրցույթների, մարտական և պարային տեսարաններում։
Առկա են կենդանիների բազմաթիվ պատկերներ` վայրի և ընտանի բիզոններ, այծեր, մուֆլոններ, ջեյրաններ, եղնիկներ, ձիեր, վայրի խոզեր, գայլեր, շներ, շնագայլեր, հովազներ, արջեր և վագրեր։
Պատկերված են օղապարաններով, թակարդներով, նետ ու աղեղներով, ցցերով, նիզակներով և վահաններով որսորդներ, սայլակներ և սահնակներ քաշող ցլեր (բիզոններ)։ Կենդանական տեսարաններում գերիշխող են խոշոր եղջրավոր կենդանիները, ոչխարները և այծերը։ Հետաքրքրական է, որ Ուղտասարի ժայռապատկերներում գրեթե բացակայում են թռչունների պատկերները։ Առկա են բազմաթիվ տիեզերական խորհրդանիշներ, այդ թվում` կենդանակերպի նշաններից մեկի` խոյի պատկերը և պարզ օրացույցեր։ Վերջիններս պատկերված են անիվների տեսքով և կամ ժամանակի բաժանումը նշված է խաչի և եղանակները ցույց տվող 4 շրջանների միջոցով։ Հանդիպում են նաև աշխարհագրական տարրեր` գետեր, լճեր, աղբյուրներ և այլն, ինչպես նաև երկնային լուսատուները և աստղագիտական երևույթներ` արևը, լուսինը, աստղերը, համաստեղությունները և աստեղային երկինքը, գիսաստղեր և կայծակ։ Ամենաբարդ Ժայռապատկերները, ոմանց կարծիքով, հնագույն աշխարհի պարային ամենավաղ պատկերներից են` երկու կամ ավելի մարդանց ծիսական պարեր։ Այլ պատկերներում մի քանի մարդիկ ելույթ են ունենում մյուսների առջև. սրանք հավանաբար կապ ունեն որևէ նշանավոր մարտի կամ որսի հետ, կամ էլ ցույց են տալիս, որ պատկերվածները համայնքի առաջնորներ են։
Պատկերների շարքում կան նաև իրենց բնույթով սոցիալական տեսարաններ` դրվագներ տվյալ հասարակությունան մեջ առաջնորդի զբաղեցրած տեղի ու դիրքի, և կամ ծիսակարգի վերաբերյալ։
Passo di Selim/Caravanserraglio
Questo caravanserraglio è solo uno dei tanti in Armenia; luogo di riposo durante la notte per le carovane cariche di beni destinati ai mercati in Europa e l'Oriente.
Il caravanserraglio del passo di Selim e' uno dei tanti dell'Armenia. Questi fungevano da alloggio notturno per le carovane cariche per l'Europa ed per l'Oriente.
Molti pensano che la Via della Seta sia solo una strada ma in realta' esistevano tante vie che collegavano l'Oriente con l'Occidente alcune via terra, alcune via mare. Queti collegamenti si incrociavano in Armenia e collegavano l'oriente con l'occidente, il sud con il nord. Le vie piu' utilizzate passavano per le vallate in vicinanza di fiumi e di laghi. I caravanserragli, dove trovavano alloggio i componenti delle carovane e i loro animali carichi, indicavano l'itinerario della Via della Seta dell'Armenia. Il caravanserraglio del passo di Selim e' quello conservato meglio.
L'iscrizione sull'architrave fa datare la costruzione al 1326-1327 anche se la costruzione fu terminata nel 1332 da parte del principe Cesar Orbelian e dai suoi fratelli durante il regno del Khan Abu Said Bahadar “dominatore del mondo”. Abu Said (secondo gli scrittori arabi “Bussayyid khan”), e' considerato l'ultimo khan colto dell'impero mongolo; la sua morte (1335) mise fine al khanato dei Principi. I due bassorilievi della facciata (animale alato – sirena e toro) sono gli stemmi del casato principale Orbelian.
L'iscrizione completa dice:
“Nel nome dell'onnipotente e poderoso Dio, nell'anno 1332, durante il regno del dominatore del mondo Bussayyid Khan, io, Cesar, figlio del Principe dei Principi Liparit e mia madre Anna, nipote di Ivane', e i miei fratelli belli come i leoni: il principe Burtel (Burtegh), Smbat ed Elikum della nazione Orbelian, e mia moglie, Khorishah, figlia di Vardan [e ...] dei Senikariman, con i nostri mezzi costruimmo questa casa spirituale per le nostre anime e per le anime dei nostri genitori e fratelli che riposano in Cristo, e per i miei figli e fratelli che sono in vita: Sarghis, Hovhannes il sacerdote, Kurd e Vardan. Vi supplichiamo, passanti, ricordateci in Cristo. La costruzione inizio' con il sacerdozio di Yessai e termino' grazie alle sue preghiere, nel 1332”.
Nota: “Liparit, Principe dei Principi” e' il nipote del benefattore della chiesa S. Karapet di Noravank. Burtel commissiono' la costruzione della chiesa S. Astvazazin (Burtelashen) di Noravank, e Elikum e' il pronipote dell'ultimo libero governatore principe Elikum Orbelian.
Distrutto nei secoli 15˚-16˚, il caravanserraglio fu restaurato nel 1956-1959.
La costruzione. La struttura di basalto e' formata da 2 edifici collegati. Dal lato orientale c'e' il vestibolo, un salone lungo (13.0 x 26.0 m.) che con bassi supporti divide in 3 parti il tetto arcato. Il lato occidentale e' diviso in due stanze destinate ai padroni della carovana. L'entrata ha una decorazione a forma di stalattite.
Ad est del caravanserraglio c'e' un'ampia cappella a volta seminterrata.
Սելիմի լեռնանցք/ Քարավանատուն
Սելիմի քարավանատունը Հայաստանում պահպանված բազմաթիվ քարավանատներից է։ Դրանք դեպի Եվրոպա և Արևելք գնացող բեռնված քարավանների համար ծառայել են որպես գիշերային օթևաններ։
Սելիմի լեռնացք /Քարավանատուն (2410 մ)
Սելիմի քարավանատունը Հայաստանում պահպանված բազմաթիվ քարավանատներից է։ Դրանք դեպի Եվրոպա և Արևելք գնացող բեռնված քարավանների համար ծառայել են որպես գիշերային օթևաններ։
Շատերի պատկերացմամբ Մետաքսի ճանապարհը մեկ հստակ երթուղի է, մինչդեռ, իրականում, գոյություն են ունեցել Արևելքն ու Արևմուտքը իրար կապող բազմաթիվ ճանապարհներ` հիմնականում ցամաքային և մասամբ էլ ծովային։ Այդ ճանապարհները կամրջել են արևելքն ու արևմուտքը, հյուսիսն ու հարավը։ Նախընտրելի են համարվել գետերի և լճերի հովիտներով անցնող ճանապարհները։ Քարավանատները Հայաստանով անցնող Մետաքսի ճանապարհի ուղեցույցներն էին, ուր հիմնականում իջևանում էին քարավաններին ուղեկցող մարդիկ և պատսպարվում կենդանիները։ Սելիմի լեռնանցքում կառուցված քարավանատունը Հայաստանի նմանօրինակ կառույցների արժեքավոր օրինակներից է։
Մուտքի բարավորի շինարարական արձանագրությունը վկայում է, որ կառուցվել է 1326-1327 թվականներին, թեև մուտքի ներքուստ արված մեկ այլ արձանագրությամբ, շինարարությունն ավարտվել է 1332թ.։ Պատվիրատուն Չեսար Օրբելյան իշխանն ու իր եղբայրներն են։ Շենքի ճակատի երկու բարձրաքանդակները խորհրդանշում են Օրբելյան իշխանական տան զինանշանները։
Արձանագրության մեջ ասվում է։
«Հանուն ամենազոր և զորեղ Աստծու, 1332 թվականին, աշխարհի տիրակալ Բուսայիդ խանի օրոք, ես` Չեսար, իշխանաց իշխան Լիպարիտի որդին, և մայրս` Աննան, Իվանեի թոռը, և իմ եղբայրները` առյուծների պես գեղեցկատես իշխաններ Բոիրթելը (Բուրթել),, Սմբատը և Էլիկումը Օրբելյանների ազգից, և իմ կինը` Խորիշան, Սերիկարիմանների Վարդանի դուստրը [և…], կառուցեցինք այս հոգևոր տունը մեր միջոցներով` մեր, մեր ծնողների և Քրիստոսին ապավինող մեր եղբայրների հոգիների փրկության համար, նաև իմ կենդանի եղբայրներ և որդիներ` Սարգիսի, Հովհաննես քահանայի, Քուրդի և Վարդանի համար։ Աղաչում ենք ձեզ, անցորդներ, մեզ հիշել Քրսիտոսի մեջ։ Կառուցումը սկսվել է Եսայու քահանայությամբ և ավարտվել նրա աղոթքների շնորհիվ, 1332-րդ տարում։”
Ծանոթություն. Իշխանաց իշխան Լիպարիտը Նորավանքի Սբ Կարապետ եկեղեցու հովանավորի թոռն է։ Բուրթել իշխանի պատվերով է կառուցվել Նորավանքի Սբ Աստվածածին եկեղեցին (Բուրթելաշենը), իսկ Էլիկումը վերջին անկախ կառավարիչ իշխան Էլիկում Օրբելյանի ծոռն է։
Քարավանատունը ավերվել է 15-16-րդ դարերում, վերանորոգվել` 1956-1959 թթ.։
Կառույցը. Քարավանատան շենքը եռանավ դահլիճ է (13,0 x 26,0 մ), որի ծածկն առնված է երկլանջ կտուրի տակ։ Դահլիճի վերջում կազմակերպված 2 սենյակները նախատեսված են եղել մարդկանց օթևանելու համար։ Շինանյութը բազալտն է։ Ուշագրավ է ստալակտիտավոր մուտքը։ Քարավանատնից դեպի արևելք պահպանվել է կիսաթաղ ընդարձակ թաղածածկ մատուռ։
Goris (pop. 25.000) i nomi più antichi (Kores, Kuris, Kuru, Zangesur) sono elencati nelle fonti storiche anche se la sua fondazione esatta non è nota.
Goris
La citta' di Goris (25.000 abitanti) viene ricordata anche coi nomi di Kores, Kiores, Kiurus, Kuris, Zanghesur e altri; divenuta citta' dal 1885, fu dal 1870 centro amministrativo della provincia di Elisabetpol. La regione di Goris, caratterizzata da una vasta valle, e' divisa attraverso il fiume Vararakn (ricordato anche col nome “Goris”) in una parte orientale e in una occidentale. La citta' si trova a un'altezza di circa 1400 m. sul livello del mare.
Il territorio fu abitato sin dal periodo paleo-neolitico. Secondo piu' fonti il numero delle grotte di Goris e dintorni supera le 10.000. Le formazioni in pietra del posto, creati da eventi naturali, sono conosciuti col nome di “burgher” (piramidi) e conferiscono una particolare bellezza alla natura di Goris. L'insediamento umano fin dai tempi antichi e' dimostrato dal ritrovamento di oggetti di ceramica risalenti all'eta' del bronzo e del rame. Nel corso degli scavi furono scoperti strumenti, armi, e diversi utensili di basalto e ossidiana.
La citta' antica, ubicata sulla riva sinistra del fiume Goris, nella vallata delle pendici a nord-ovest del monte Khut, in passato era un villaggio della regione di Haband di Syunik. Alcuni degli studiosi considerano unitariamente la citta' di Goris con i villaggi di Goru e Goraik menzionati da Stepanos Orbelian (storico del 13˚ secolo). Comunque, e' indiscutibile il fatto che Goris, nel medioevo, fu un crocevia importante per andare da Nakhijevan per Zanghesur, Arzakh e le spianate Merzkaspian (vicino al mar Caspio). Attraverso questa strada veniva trasportato il sale di Nakhijevan.
Nei secoli 17˚-18˚ i Melik-Husseinyan si trasferirono a Goris. Lo sviluppo iniziale di Goris comincio' negli anni 70 del 19˚ secolo quando con la spartizione amministrativa dello zar la citta' divenne il centro amministrativo della provincia di Zanghesur. Essendo la valle troppo ristretta,la Goris antica non pote' svilupparsi e nel 1870, sulla destra del fiume venne fondata la Nuova Goris. Con il consiglio di Manuciar-Bek-Melik-Husseinyan il piano regolatore della citta' fu progettato da un architetto tedesco. Il secondo piano generale fu fatto nel 1948 (architetto P. Khoyezyan), il terzo, invece, nel 1973 dagli architetti L. Elvasova, E. Tashchyan, G. Avetisyan, P. Goroyan. Goris e' caratterizzata da strade dritte e case di basalto e di tufo.
Regione di Goris
Le rocce alte, le cime piramidali, le gole profonde, le grotte e le caverne danno un aspetto speciale alla citta' di Goris. Essa include valli di 200-800 m. di profondita' e fiumi come ilVorotan, il Goris, lo Zorashen,lo Khnzoresk, lo Aghsu, il Khosnavar e il Tatev. La cima piu' alta della zona e' il vulcano spento Mez Ishkhanassar (3550 m.). Sulla cima di quest' ultimo, a 2700 m. dal livello del mare, si trova il lago Sev (lago nero).
Luoghi spettacolari (Legenda)
1. Antica Goris
2. Chiesa di S. Grigor Lusavorich
3. Monumento delle Sette Fonti
4. Monumento alla II Guerra Mondiale
5. Monumento delle Campane
6. Casa - Museo di Aksel Bakunts
7. Galleria d'Arte di Goris
8. Museo delle Tradizioni Locali di Goris
9. Centro Estetico dei Bambini di Goris
10. Memoriale di Zoravar Andranik
11. Centro Culturale
Գորիս
Գորիսը (բնակչությունը` 25 հազ.) հիշատակվում է Կորես, Կյորես, Կյուրուս, Կուրիս, Զանգեզուր և այլ անուններով, քաղաք է 1885 թվականից, իսկ 1870-ից արդեն Ելիզավետպոլի նահանգի վարչական կենտրոնն էր։ Գորիսի ենթաշրջանը Վարարակն գետի /հիշատակվում է նաև Գորիս անունով/ ընդարձակ հովիտով բաժանվում է արևելյան և արևմտյան մասերի։ Գետափին էլ տարածվում է քաղաքը, մոտ 1400 մ բարձրության վրա։
Գորիսը բնակավայր է եղել հնագույն ժամանակներից։ Գորիսի քարանձավներն ու քարայր-կացարանները մարդու կողմից օգտագործվել են դեռ խոր հնադարում. ըստ տարբեր աղբյուրների, քարանձավների ու քարայր-կացարանների թիվը Գորիսում և նրա շրջակայքում անցնում է 10 հազարը։ Տարածքը բնակեցված է եղել շատ վաղ։ Այդ են վկայում պեղումների ժամանակ հայտնաբերված բնակատեղիները, պղնձի ու բրոնզի դարերով թվագրվող խեցեղենը ու հնագիտական առարկաները /գործիքներ, զենքեր, այլ իրեր` պատրաստված բազալտից ու վանակատից/։
Հին քաղաքը, որ տարածվել է Գորիս գետի միջին հոսանքի ձախ ափին, Խութ լեռան հյուսիս-արևմտյան լանջերն ակոսող ձորում, պատմական անցյալում իրենից ներկայացնում էր գյուղ` Սյունիքի Հաբանդ գավառում։ Ուսումնասիրողներից ոմանք Գորիսը նույնացնում են 13-րդ դարի պատմիչ Ստ. Օրբելյանի մոտ հիշատակվող Գորու կամ Գորայք գյուղերի հետ։
17-18-րդ դդ. Գորիսում հաստատվել են Մելիք-Հուսեինյանները։ 1870թ. գետի աջ կողմի հարթավայրում հիմնադրվեց Նոր Գորիսը, երբ ցարական վարչական բաժանմամբ այն դարձավ Զանգեզուր գավառի վարչական կենտրոնը։
Գորիսի ենթաշրջանը
Բարձրաբերձ ժայռերը, բրգաձև գագաթները, խոր ձորերն ու կիրճերը, քարայրներն ու քարանձավները անկրկնելի գեղատեսիլ են դարձնում Գորիսի ռելիեֆը,, որը խիստ կտրտված է Որոտան, Գորիս, Ձորաշեն, Խնձորեսկ, Աղսու, Խոզնավար և Տաթև գետերի 200-800 մ խորությամբ հովիտներով։ ։ Բնությունը գեղեցիկ է, օդը` մաքուր։ Կլիման բազմազան է. մեղմ, չափավոր տաքից մինչև դաժան տևական ձմեռներ, տաք ամառներ։ Իշխանասար լեռնաշղթայի ամենաբարձր գագաթը Մեծ Իշխանասար հանգած հրաբուխն է (3550մ), որի գագաթին, ծովի մակերևույթից 2700 մ բարձրության վրա է գտնվում Սև լիճը։
Տեսարժան վայրերը (հղում`)
1. Հին Գորիսը
2. Սբ Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցիը
3. «Յոթնաղբյուր» հուշարձանը
4. Հուշարձան Երկրորդ աշխարհամարտում զոհվածներին
5. Հուշարձան «Զանգեր»
6. Ակսել Բակունցի տուն-թանգարանը
7. Գորիսի պատկերասրահը
8. Գորիսի երկրագիտական թանգարանը
9. Մանկական գեղագիտական կենտրոնի Գորիսի մասնաճյուղը
10. Կիսանդրի` Զորավար Անդրանիկի
11. Մշակույթի կենտրոնը
Canyon di Vorotan. Legenda
Canyon di Vorotan
La gola di Vorotan e' il gioiello naturale di Syunik: “La Grande Gola d'Armenia”. Per questa gola spettacolare corre il fiume che prende origine dai ghiacciai delle alture di Syunik, che per 178 km. di lunghezza oltrepassa il centro del marz (con i suoi 5650 km quadrati) scavando i pareti tortuose e ripide che arrivano a 100 m. di profondita' con l'ampiezza maggiore di 3 km.
Il piccolo fiume che nasce dal monte Davagyoz (1), alimentato da numerose sorgenti e dallo scioglimento delle nevi, assicura le riserve d'acqua dell' invaso di Spandaryan (2). Il fiume passa anche per il villaggio storico di Angheghakot (3) che si trova a nord-ovest di Sissian (4); attraversa gole profonde, grotte abitate nell'eta' della pietra, fortezze e santuari dell'eta' del bronzo, agglomerati urbani dell'eta' del ferro, fortezze medievali, monasteri e villaggi. Il fiume si allarga nella spianata di Sissian dividendo la citta' in un quartiere nord e in uno sud.
A est di Sissian il paesaggio e' spettacolare: il fiume scorre in splendide gole profonde. Una vasta varieta' di colori caratterizza le alte cime, il panorama delle isolette con numerose fortezze e la gola meravigliosa che durante la primaverasi ingrossa e diventa uno dei due luoghi piu' adatti in Armenia per gli amanti dello sport di rafting.
Il fiume passa accanto al Vorotnavank (5), alla fortezza Davit Bek (6) e alle sorgenti termali di Vorotan (7) e prima di cominciare il suo corso nel territorio piu' rigido e difficile alimenta l' invaso di Sciamb (8). Passando per la splendida gola che si trova sotto Tatev (9) il fiume Vorotan scorre per altri 13 km. e arriva nel luogo in cui vi trovate: sotto la grande centrale idroelettrica. Vorotan e' uno degli affluenti di sinistra del fiume Arax che attraversando per 59 km. il terrioio del Karabakh si immette nel fiume Arax che si considera il confine naturale dell'Armenia storica.
La cascata di Vorotan (10) alimenta le 3 centrali idroelettriche del fiume. La centrale con piu' alta pressione e' quella di Tatev, che ora voi vedete. Le altre centrali sono vicine agli invasi di Sciamb e Spandaryan. La cascata di Vorotan ha un importanza fondamentale nel sistema energetico dell'Armenia, procurando energia al sud dell'Armenia e garantendo acqua alla regione. Le centrali sono un capolavoro dell'ingegneria e la loro capacita' e' sufficiente al fabbisogno di tutto il paese.
Questo territorio, soprattutto la foresta, e' un luogo adatto alle escursioni. I sentieri accompagnano il fiume che scorre verso ovest: Tatev (13 km. verso il Ponte del Diavolo, 20 km. verso il monastero), invaso di Sciamb (altri 13 km.) e verso nord: villaggio Karahunj (9.5 km.) e Goris (12.5 km.) o su una zona piu' alta, verso Khot (11 km. per una strada fantastica a zigzag con splendidi paesaggi), Scinuhayr (1.5 km. ovest di Khot), Halizor (altri 3 km.) e Tatev (19 km. da Halizor). Sono salite difficili con monti e pendici rocciose e si sconsiglia le escursioni senza l'accompagnamento di una guida esperta.
Legenda
1. Monte Davagyoz
2. Invaso Spandaryan
3. Angheghakot
4. Sissian
5. Vorotnavank
6. Fortezza Davit Bek
7. Sorgenti termali di Vorotan
8. Invaso di Sciamb
9. Tatev
10. Cascata di Vorotan
Որոտան գետի կիրճը
Ավելի քան 100 մ խորություն ունեցող կիրճը, որի առավելագույն լայնությունը որոշ հատվածներում հասնում է 3 կմ-ի, Սյունիքի բնական զարդն է՝ «Հայաստանի սքանչելի կիրճը»։ Այս գեղատեսիլ կիրճով է ընթանում Ղարաբաղի բարձրավանդակի արևմտյան կողմից սկիզբ առնող և խոր ձորով հոսող լեռնային Որոտան գետը, որն ունի 178 կմ երկարություն և 5650 քառ. կմ ավազան։
Դավագյոզ լեռնագագաթից (1) սկզբնավորվող գետակը, արագորեն սնվելով լեռնային բազմաթիվ աղբյուրներից և ձնհալից` ապահովում է Սպանդարյան ջրամբարի (2) պաշարները։ Այն սնում է նաև պատմական Անգեղակոթ գյուղը (3), որն ընկած է Սիսիանից (4) հյուսիս-արևմուտք, անցնում մի քանի խոր կիրճերով, քարե դարի քարանձավային բնակավայրերի, բրոնզեդարյան ամրոցների և սրբատեղիների, երկաթե դարի բնակատեղիների և միջնադարյան ամրոցների, վանքերի և գյուղերի մոտով։ Գետը լայնանում է Սիսիանի հարթավայրում՝ բաժանելով քաղաքը հյուսիսային և հարավային մասերի։
Սիսիանից արևելք սկսվում է գետի ամենագրավիչ հատվածը` զարմանալիորեն խորը կիրճերի շարքը, սրածայր լեռնագագաթներով և կղզյակ-ամրոցներով կտրատված տեսարանը հիացնում է գույների բազմերանգությամբ, աղբյուրներով ու ջրառատ հոսանքներով։ Իսկ գարնանը Որոտանի կիրճը դառնում է բարենպաստ վայր Հայաստանում փքանավակային սպորտի սիրահարների համար։
Գետն անցնում է Որոտնավանքի (5), Դավիթ Բեկի ամրոցի (6) և Որոտանի տաք ջրերի կողքով` սնելով նաև Շամբի ջրամբարը (8)։ Անցնելով Տաթևից (9) ներքև գտնվող զարմանահրաշ կիրճով՝ Որոտանն անցնում է ևս 13 կմ և հասնում վիթխարի հիդրոէլեկտրակայանից ներքև։ Որոտանն Արաքսի ձախակողմյան վտակներից է, որը 59 կմ անցնելով Լեռնային Ղարաբաղով` լցվում է Հայաստանի սահմանագիծը հանդիսացող Արաքս գետը։
Որոտանի "կասկադը" (10) բաղկացած է գետի վրա կառուցված երեք հիդրոէլեկտրակայանների /հէկ-երի/ համալիրից։ Դրանցից ամենահզորը 3-րդն է։ Դա Տաթևի հէկ-ն է։ Մյուս երկուսը` Շամբի և Սպանդարյանի ջրամբարների մոտ են։ Որոտանի "կասկադը" կատարում է Հայաստանի էներգահամակարգի հիմնական կարգավորիչի դերը, Հայաստանի հարավային շրջանները ապահովում է էլեկտրաէներգիայով և մեծացնում է ոռոգվող հողատարածությունների ապահովումը ջրով։
Այս տարածքը, մասնավորաապես անտառները, հրապուրիչ են հատկապես արշավների համար։ Արահետները ձգվում են գետով դեպի արևմուտք՝ Տաթև (13 կմ դեպի Սատանի կամուրջ, 20 կմ դեպի վանք), Շամբի ջրամբար (ևս 13 կմ) և դեպի հյուսիս` Քարահունջ գյուղ (9,5 կմ) և Գորիս (12,5 կմ) կամ ավելի բարձրադիր գոտում` դեպի Խոտ (11 կմ տպավորիչ ոլորապտույտ ճանապարհ՝ գողտրիկ տեսարաններով), Շինուհայր (1,5 կմ Խոտից արևմուտք), Հալիձոր (ևս 3 կմ) և Տաթև (Հալիձորից 19 կմ)։ Սրանք դժվար վերելքներ են՝ զառիվեր բլուրներով ու քարքարոտ լանջերով։ Ուստի խորհուրդ չի տրվում այս հատվածն անցնել առանց փորձառու զբոսավարի ուղեկցության։
Հղում`
1. Դավագյոզ լեռնագագաթը
2. Սպանդարյանի ջրամբարը
3. Անգեղակոթը
4. Սիսիան
5. Որոտնավանք
6. Դավիթ Բեկ ամրոցը
7. Որոտանի տաք ջրերը
8. Շամբի ջրամբարը
9. Տաթև
10. Որոտանի "կասկադը"
Halizor Berd (fortezza)
Da questo punto potete vedere la fortezza di Halizor che si trova sulla cima del monte, a destra del pannello.
Questo complesso architettonico dell'Armenia del tardo medievo fu costruito nella prima meta' del 17˚ secolo, conosciuto anche col nome “Convento delle religiose di Halizor” (Kussanzaz anapat).
Agli inizi del 18˚ secolo, grazie alla sua posizione naturale quasi inaccessibile, il complesso divenne la principale fortezza di Davit Bek durante la lotta liberatrice della nazione e il centro della Ghapan liberata. Nel 1725, Davit Bek fortifico' la fortezza per difendere la regione, e con i suoi 300 volontari tenne testa all'accerchiamento dei 70.000 turchi ottomani.
In una situazione quasi disperata Bek intraprese una mossa apparentemente suicida: usci' allo scoperto e anniento' l'esercito turco garantendo la sicurezza della zona.A causa della sua morte non pote' portare a termine la liberazione della regione. Dopo la sua morte, secondo la tradizione, fu sepolto nella fortezza.
Dal fiume verso la fortezza fu scavata una via segreta sotterranea di 500 m. per assicurare acqua agli abitanti. Questa e' una delle ragioni per cui i turchi non poterono costringere Bek a ritirarsi.
Il complesso include anche la chiesa (12) eretta verso oriente. L'architettura di Halizor e' sobria, l'architetto uso' un'antica modalita' di costruzione utillizzando I materiali del posto. Con lo stesso sistema fu eretta anche la fortezza e la chiesa di S. Minas (1)(la principale del complesso)e le altre costruzioni vicine.
Legenda
2. Gavit - sala
3. Sala
4. Residenza
5. Balcone
6. Stanze di servizio
7. Residenza
8. Sala da pranzo
9. Porta sud
10. Porta nord
11. Torre occidentale
12. Chiesa
Հալիձորի բերդը, Հղում
Հալիձորի բերդը
Այս կետից, ուր գտնվում ենք այժմ, հեռվում ուրվագծվում է Հալիձորի բերդը. այն կանգնած է սույն վահանակից դեպի աջ` հեռավոր բլրի գագաթին։
Ուշ միջնադարի հայկական ճարտարապետական այս համալիրը վերակառուցվել է 17-րդ դարի 1-ին կեսին, հայտնի է նաև Հալիձորի Կուսանաց անապատ անունով։
Բերդը նշանավոր դարձավ 18-րդ դարի սկզբին, երբ իր բնական անառիկ դիրքի շնորհիվ դարձավ Դավիթ Բեկի ազատագրական պայքարի գլխավոր ամրոցը և ազատագրված Ղափանի կենտրոնը։ 1723 թվականին Դավիթ Բեկը բերդը վերակառուցում է անառիկ ամրոցի և իր 300 զինակիցների հետ դիմադրություն ցույց տալիս բերդը պաշարած թուրքական 70 հազարանոց բանակին։
Գրեթե անհուսալի իրավիճակում, Բեկը ինքնասպանության համարժեք թվացող քայլ է ձեռնարկում` հարձակվում է բլուրն ի վայր` սարսափեցնելով թուրքերին, ջախջախելով թուրքական բանակը և ապահովելով շրջանի անվտանգությունը։ Թուրքերի դեմ պայքարը շարունակելու ծրագիրը, սակայն, չիրականացվեց` Բեկի հիվանդության և վախճանի պատճառով։ Նա մահացել է բերդում և, ըստ ավանդույթի, տեղում էլ հողին է հանձնվել։
Գետից դեպի ամրոց 500 մ երկարությամբ ստորգետնյա գաղտնուղի է փորվել` բնակիչներին ջրով ապահովելու նպատակով։ Սա պատճառներից մեկն է, որ թուրքերին չհաջողվեց Բեկին ստիպել նահանջել, իսկ նրա հարձակումը ճիշտ հաշվարկված հնարամիտ գործողություն էր` թշնամուն հանկարծակիի բերելու և պարտության մատնելու նպատակով։
Հալիձորի բերդի համալիրը բաղկացած է նաև դեպի արևելք կանգնած եկեղեցուց(12), որի ճարտարապետությունը չափազանց զուսպ է. կառուցողը դիմել է հին տեղական տեխնիկային` կիրառելով կոպտատաշ քարով շարվածք։ Նույն տեխնիկայով կառուցված են և բերդը, և համալիրի գլխավոր եկեղեցին` Սուրբ Մինասը(1), և կից ու առանձին շինությունները։
Հղում`
1. Սուրբ Մինաս եկեղեցին
2. Գավիթ – սրահ
3. Սրահ
4. Բնակելի սրահ
5. Բացօթյա պատշգամբ
6. Կից կենցաղային սենյակներ
7. Բնակելի և տնտեսական սենյակներ
8. Սեղանատուն
9. Պարսպապատերի հարավային մուտքը
10. Պարսպապատերի հյուսիսային մուտքը
11. Պարսպապատերի արևմտյան մուտքը
12. Համալիրի առանձին կանգնած եկեղեցին
Meghri-Pokr Tagh. Le arti a Meghri. Karez di Meghri
Meghri – Pokr Tagh
La costruzione di Pokr Tagh e' posteriore a quella del quartiere principale di Meghri, ma e' qui che si trova l'area architettonica piu' antica che costituisce un vero e proprio museo all'aperto di antiche tradizioni e architettura popolare. Le sue strutture furono costruite per il reinsediamento a seguito del trattato del 1639 di Qasr-e Shirin (chiamato anche Trattato di Zunab).
Le stradine di Pokr Tagh conservano le tracce degli abitanti che migliaia di anni fa costruirono e abitarono questa zona. E' da notare la chiesa S. Sarghis (1), una basilica con affreschi del 17˚ ss. che si considerano tra i piu' belli in Amenia.
Le case popolari del Pokr Tagh di Meghri, costruite nella seconda meta' del 19˚ secolo e agli inizi del 20˚ secolo, si caratterizzano per la loro bellezza e specificita' architettonica, che ricordano appartamenti urbani: edifici a due o tre piani, con balconi e finestre con persiane di legno e vetri colorati. Le strade locali a zigzag creano un reticolo di strade e cortili. Per questo motivo sono chiamati “popolari”. Purtroppo Pokr Tagh ormai ha perso le sue caratteristiche. Molti esempi dell'architettura popolare oggi sono distrutte o in corso di demolizione.
Le arti a Meghri
Le arti tradizionali di Meghri sono quasi scomparse. Nell'antichita' qui erano sviluppate l'oreficeria, l'arte del fabbro, l'edilizia, la lavorazione delle pietre, la sartoria, la carpenteria, il settore tessile (lana, cotone, seta), il ricamo e i merletti. Importante era in particolare la produzione di tappeti: quelli di paglia, quelli per le scale (con decorazioni a rombo e con figure di uccelli e di foglie), quelli di Ferahan (quartiere iraniano), i classici (spesso con immagini di draghi) e infine i tappeti a 2 facce.
“Karez” di Meghri
Meghri, spesso, veniva descritta come un'oasi nel cuore del deserto. Il motivo principale della ricca vegetazione e' il sistema singolare d'irrigazione chiamato “karez”. Questo sistema viene menzionato fin dal periodo Urartese ed e' ancora conservato in alcune zone dell'Iran, India, Cina, Armenia. L'origine di “karez” e' egiziana. Il principio e' semplice: sulle colline si scavano pozzi a 8-10 metri di distanza l'uno dall'altro, fino all'ultimo pozzo profondo 2m. Successivamente I pozzo venivano collegati tramite un canale sotterraneo, producendo acqua pulita. Questo sistema che aveva bisogno di una costante manutenzione e che si usava negli ambienti aridi, gradualmente si spense negli anni sovietici quando furono introdotte le pompe meccaniche. Ora stanno lentamente tornando in uso perche' il sistema non richiede energia prodotta da combustibili.
La riscoperta del patrimonio culturale “Pokr Tagh” e il progetto “Karez” e; realizzata dalla ong “Meghri 1” e dalla fondazione “Arevik” (architetto Armine Petrosyan).
Մեղրի. Փոքր Թաղը: Մեղրու «Քարեզը»
Մեղրի. Փոքր Թաղը
Փոքր թաղը իրավամբ հայկական ժողովրդական ճարտարապետության և ավանդական կենցաղի բացօթյա թանգարան է։ Այն կառուցապատվել է հարևան բնակավայրի վերաբնակեցման ժամանակ` 1639 թ. Քասրե Շիրինի դաշնագրից (Զունաբի դաշնագիր) հետո։
Փոքր թաղի նեղլիկ փողոցները տանում են դարեր շարունակ այս հողը շենացրած ու ձևավորած բնակիչների հետքերով։ Առանձնահատուկ տեղ է գրավում Սբ Սարգիս բազիլիկ եկեղեցին` 17-րդ դարի որմնանկարներով, որոնք Հայաստանի եկեղեցական կառույցներում պահպանված որմնանկարների արժեքավոր օրինակներ են և առանձնանում են արևելյան ոճով։
Ճարտարապետական - գեղարվեստական յուրօրինակ լուծումներով են աչքի ընկնում Մեղրու Փոքր թաղի 18-րդ դարի երկրորդ կեսի և 19-րդ դարի սկզբին կառուցված ժողովրդական տները, որոնք քաղաքատիպ բնակարաններ են հիշեցնում։ Երկհարկ, երբեմն նաև եռահարկ, այդ տները պարտադիր պատշգամբներ ունեն։ Տեղանքի դարավանդային կառուցապատման պատճառով, տներից մեկի կտուրը մյուսի բակն է հանդիսանում։ Տներից շատերն ունեցել են փայտե ցանցավոր փեղկեր և գունավոր ապակիներ։ Ցավոք, Փոքր թաղն այսօր գնալով կորցնում է իր ճարտարապետական դիմագիծը։ Ժողովրդական ճարտարապետության եզակի նմուշներից շատերն այսօր փլատակների են վերածվել և մի քանիսն էլ քանդման վտանգի առջև են կանգնած։
Արհեստները Մեղրիում
Մեղրու ավանդական արհեստներն այլևս գրեթե գոյություն չունեն, սակայն ժամանակին այստեղ զարգացած էին ոսկերչությունը, դարբնությունը, շինարվեստը, քարտաշությունը, դերձակությունը, ատաղձագործությունը, ծղոտե փոքր գորգերի, կտորի արտադրությունը (բրդյա, բամբակյա, մետաքսյա), գորգագործությունը, ասեղնագործությունն ու ժանեկագործությունը։ Արտադրվում էին ռոմբաձև նախշերով ուղեգորգեր, գորգեր պարսկականի նմանությամբ (ռոմբաձև նախշերով, տերևների և թռչունների պատկերներով) և դասական վիշապագորգեր։ Լայն տարածում ունեին երկերես գորգերն ու հատակի համար գունավոր գործվածքները։
Մեղրու «Քարեզը»
Մեղրին հաճախ նկարագրում էին որպես օազիս անապատի սրտում. փթթուն բուսականության հիմնական պատճառը «Քարեզ» կոչվող ջրամատակարարման եզակի համակարգն էր։ Այս համակարգը կիրառելի է եղել ուրարտական ժամանակաշրջանից ի վեր, և դեռևս պահպանվել է Իրանի, Հնդկաստանի, Չինաստանի, Հայաստանի որոշ վայրերում։ «Քարեզն» ունի եգիպտական ծագում. այս համակարգի սկզբունքը ստորգետնյա ջրերը վեր մղելու միջոցով հողատարածքների ոռոգումն է։
Պարզ սկզբունքը հետևյալն է. իրարից 8-10 մետր հեռավորության վրա բլուրն ի վեր մինչև 2 մ խորությամբ հորեր են փորվում։ Ապա յուրաքանչյուր հոր ստորգետնյա ճանապարհով կապվում է մյուսին։ Մշտապես հսկողության կարիք ունեցող այս համակարգը, որի արդյունավետությունը անվիճելի է հատկապես անապատային միջավայրում, աստիճանաբար գործածությունից դուրս եկավ խորհրդային տարիներին։ Սակայն մեր օրերում, երբ գյուղացին փնտրում է նվազ ծախսատար հնարքներ, այն կրկին լայն կիրառություն ստանալու միտում ունի։
Փոքր թաղի մշակութային ժառանգության վերականգնումը ու օգտագործումը, ինչպես նաև «Քարեզ» ծրագիրն իրականացվում են «Մեղրի 1» բարեգործական ՀԿ-ի և «Արևիք» հիմնադրամի կողմից (ծրագրի հեղինակ` ճարտարապետ Արմինե Պետրոսյան)։
Moz
La colonia Moz, fondata nell'eta' del bronzo, era ben posizionata sulla riva del fiume Arpa, in una zona boscosa e salubre. Era un famoso centro commerciale anche nel medioevo. La distruzione delle foreste porto' all' abbandono dell' attuale area.
Oggi dalla storica Moz non e' rimasto quasi niente: un' eruzione vulcanica distrusse la capitale nel pieno dello sviluppo, quando era una tappa importante nella rete della Via della Seta. Anche se la citta' e' sparita la strada e' tuttora in uso per le “carovane” moderne che passano dall'Iran in Georgia.
Il sito dell'eta' del bronzo include tombe scavate (1978-1979, Hasmik Israyelyan,responsabile degli scavi) e una parte dell' ampio cimitero, le cui tombe meglio conservate risalgone all'eta' del ferro, si trova a 2-3 km. a ovest di Moz. Nelle tombe furono riportati alla luce resti umani di coppie, scheletri di cani e rami bruciati vicino alle ceneri umane.
I reperti includono anche vasi d'argilla e di ceramica, corone decorate di ossidiana e oggetti di bronzo. I colori e la forma dei vasi permettono agli archeologi di datarli agli inizi del 2˚ millennio a. C.
Medioevo. Moz era un famoso centro commerciale con alcune migliaia di abitanti nel 7˚-8˚ secolo. La citta' spari' a causa di un terremoto e di un'eruzione vulcanica nel 735 e venne sostituita dalla citta' di Yegheghis come capitale di Syunik.
Moz fu menzionata nella storia del martire Stepanos Syunezi. Lo storico medievale Kirakos Ganzakezi scrive (traduzione di R. Bedrosian):
“E il Mons. Davit ordino' Stepanos come vescovo di Syunik, con la richiesta dei principi di Syunik Kurd e Babken. Dopo aver occupato il vescovato per un solo anno, [Stepanos] fu ucciso da una prostituta della regione di Moz. Il suo corpo fu portato nel palazzo di Arkaz e da li' trasportato e tumulato nel monastero di Tanahat. Il venerabile Stepanos porto' documenti al vescovato di Syunik; furono stabiliti 3 gradi per i vescovi dell'Armenia”.
“Ora un cenobita di nome Noy, ebbe una visione dove Stepanos, col petto aperto e sanguinante stava di fronte al Salvatore e diceva: 'Guarda, Signore, perche' il tuo giudizio e' giusto. Informando i cenobiti della collera che si sarebbe riversata su di loro, li esorto' a pregare. Poi videro come un buio impenetrabile abbracciava i confini di Moz, e il luogo si scosse per 40 giorni. Diecimila uomini vennero sepolti [nel terremoto] e per questo il luogo fu chiamato Vayoz Zor (Valle dei Sospiri). Coloro che sono in pena e bisognosi di aiuto, trovano conforto nelle reliquie di Stepanos, attraverso l'intercessione dell'uomo benedetto”.
I reperti dell'eta' del bronzo e quelli scoperti durante gli scavi della Moz medievale sono esposti nel Museo Regionale di Yeghegnazor.
Il testo è scritto dal professore O. Khnkikyan
Մոզ
Մոզը բնակավայր է եղել դեռևս բրոնզի դարում։ Բնակատեղիի դիրքը Արփա գետի աջափնյա բարձրադիր անտառապատ տեղանքում բարենպաստ է հանդիսացել մարդու կողմից բնակեցված լինելու և ապրելու համար։ Մոզը նշանավոր առևտրա-արհեստավորական կենտրոն էր նաև միջնադարում։ Ժամանակի ընթացքում փարթամ բուսականության և անտառների կորուստը հանգեցրել է տեղանքի անապատացմանը։
Այսօր պատմական Մոզից գրեթե ոչինչ չի պահպանվել. կործանարար երկրաշարժը ոչնչացրել է երբեմնի ծաղկուն քաղաքը, որը նաև Հայաստանով անցնող Մետաքսի ճանապարհի կարևոր կանգառներից էր։ Ու թեև բնակավայրն այլևս գոյություն չունի, ճանապարհը շարունակում է ծառայել ժամանակակից «քարավաններին». այսօր այս ճանապարհով են իրականացվում Իրան - Վրաստան բեռնափոխադրումները։
Բրոնզեդարյան բնակատեղին բացահայտում են պեղված դամբարանները (1978-1979 թթ., պեղումների ղեկավար` հնագետ Հասմիկ Իսրայելյան) և Մոզից 2-3 կմ դեպի արևմուտք ձգվող ընդարձակ դամբարանադաշտի /հիմնականում երկաթի դար/ մի մասը։ Դամբարաններում հայտնաբերվել են զույգերով կատարված թաղումներ, այդ թվում նաև մարդկային ածխացած կմախքների և այրված ճյուղերի մնացորդներ, շների կմախքներ։
Գտածոների թվում են կավե և խեցե անոթներ, վանակատե և բրոնզե առարկաներ։ Անոթների գույնը և ձևը հնագետներին թույլ են տալիս դրանք թվագրել Ք.ա. 2-րդ հազարամյակի սկզբով։
Միջնադար. Մոզը նշանավոր առևտրա-արհեստավորական կենտրոն էր։ 7-8-րդ դարերում այն ունեցել է մի քանի հազար բնակիչ։ Կործանվել է 735 թվականի երկրաշարժից և ամբողջապես ծածկվել լավայով։ Այդ պատճառով էլ քաղաքից գրեթե ոչինչ չի պահպանվել։ Մոզի կործանումից հետո Սյունյաց աշխարհի և Օրբելյանների կենտրոնն է դառնում Եղեգիսը։
Մոզը հիշատակված է նահատակված Ստեփանոս Սյունեցու պատմության մեջ։ Միջնադարի պատմիչ Կիրակոս Գանձակեցին գրում է։
«Եվ տեր Դավիթը Ստեփանոսին ձեռնադրեց Սիւնիքի եպիսկոպոս` Սյունաց իշխաններ Քուրդի և Բաբկենի խնդրանքով։ Եպիսկոպոսարանը միայն մեկ տարի զբաղեցնելուց հետո նա [Ստեփանոսը] սպանվեց Մոզ թաղամասից անառակ կնոջ կողմից։ Նրա մարմինը տարան Արքազի պալատ, որտեղից էլ հանգստացրին Թանապատի վանքում։ Առաքինի Ստեփանոսը գրչություն բերեց Սիւնիքի եպիսկոպոսարանին, Հայաստանի համար եպիսկոպոսների երեք աստիճան սահմանվեց»։
«Այժմ Նոյ անունով ոմն քահանա, տեսիլք տեսավ որում Ստեփանոսն արյունոտ կրծքով կանգնած էր Փրկչի առջև, ասելով. «Տես, Տեր, քանզի քո դատողությունն արդար է։» Տեղեկացնելով տեղի քահանաներին գալիք զայրույթի մասին, նա զգուշացրեց, որպեսզի աղոթեն։ Հետո տեսան, թե ինչպես վերևից անթափանց մթությունը պարուրեց Մոզի սահմանները, և երկիրը ցնցվեց քառասուն օր։ Տաս հազար հոգի թաղվեցին [երկրաշարժից], և այդ պատճառով վայրն անվանվեց և մինչ այսօր կոչվում է Վայոց Ձոր։ Նրանք ովքեր ցավի մեջ են և նրանք ովքեր մարնով տկար են, Ստեփանոսի մասունքները կարող են բուժել, եթե փնտրում են օրհնյալ մարդու հովանավորությունը»։
Մոզի բրոնզեդարյան և միջնադարյան մշակույթի վկայությունները` բնակատեղիի տարածքից հայտնաբերված գտածոները պահպանվում և ցուցադրվում են Եղեգնաձորի երկրագիտական թանգարանում։
Nessun commento:
Posta un commento