Վահան Տերյանը

Կենսագրություն

Վահան Տերյան (իսկական անունը՝ Վահան Սուքիասի Տեր-Գրիգորյան), (Հունվար 28, 1885 - Հունվար 7, 1920), նշանավոր հայ բանաստեղծ, քնարերգու և հասարակական գործիչ։Ծնվել է Ախալքալաքի Գանձա գյուղում՝ հոգևորականի ընտանիքում։ 1897թ Տերյանը մեկնում է Թիֆլիս, ուր սովորում էին այդ ժամանակ իր ավագ եղբայրները։ Եղբայրների մոտ ապագա բանաստեղծը սովորում է ռուսերեն ու պատրաստվում ընդունվելու Մոսկվայի Լազարյան ճեմարան։ 1899թ Տերյանը ընդունվում է Լազարյան ճեմարան, ուր ծանոթանում է Ալեքսանդր Մյասնիկյանի, Պողոս Մակինցյանի, Ցոլակ Խանզադյանի և այլ՝ ապագայում հայտնի դարձած, անձնավորությունների հետ։ Ավարտում է Լազարյան ճեմարանը 1906թ, այնուհետև ընդունվում Մոսկվայի համալսարան, որից կարճ ժամանակ հետո ձերբակալվում է հեղափոխական գործունեության համար ու նետվում Մոսկվայի Բուտիրկա բանտը։

1908թ Թիֆլիսում լույս է տեսնում Տերյանի ստեղծագործությունների "Մթնշաղի անուրջներ" ժողովածուն, որը շատ ջերմ է ընդունվում թե՛ ընթերցողների, և թե՛ քննադատների կողմից։ 1915 «Մշակ» թերթում հրատարկվում է բանաստեղծի հայրենասիրական բանաստեղծությունների «Երկիր Նաիրի» շարքը։

1916թ երևում են Վահանի կրծքում բուն դրած թոքախտի նշանները։ Գալիս է Կովկաս բժշկվելու, բայց փետրվարյան հեղափոխությունը դրդում է նրան թողնել բժշկվելը և գնալ Պետերբուրգ։ Խորհրդային իշխանության հաստատման առաջին իսկ օրերից դառնում է Ստալինի մոտիկ աշխատակիցը։ 

1917 հոկտեմբերին Տերյանը ակտիվորեն մասնակցում է բոլշևիկյան հեղափոխությանը և այն հաջորդած քաղաքացիական պատերազմին։ Լենինի ստորագրությամբ մանդատով մասնակցում է Բրեստի խաղաղ պայմանագրի ստորագրմանը։ 1919 Տերյանը՝ լինելով Համառուսական Կենտրոնական Գործկոմի անդամ, առաջադրանք է ստանում մեկնել Թուրքեստան (այժմյան միջինասիական հանրապետություններ), սակայն ծանր հիվանդության պատճառով ստիպված է լինում մնալ Օրենբուրգում, ուր և վախճանվում է 1920թ հունվարի 7-ին ընդամենը 35 տարեկան հասակում։

բանաստեղծություններ

Միշտ նույն խոհերի շշուկին հլու

Միշտ նույն խոհերի շշուկին հլու,

Միշտ նույն կարոտի կսկիծը պահած՝

Ես դուրս եմ գալիս նորից շրջելու

Նեղ փողոցներն ու կրկեսները բաց։

Շփոթ նվագով աղմուկ ու սուլոց

Շարժում են առաջ օրը ժրաջան —

Բոցոտ խնջույքում, ձուլված խինդ ու կոծ,

Հյուսել են կյանքի կախարդված շրջան։

Հապճեպ հոսանքում և՛ մարդ, և՛ անիվ,

Ալեկոծությամբ մի խայտանկար

Խենթ փողոցների բավիղներն անթիվ

Ջրերի նըման խառնում են իրար։

Ամեհի ձայնով երկաթն է խոսում,

Պողպատն է ճչում շաչյունով դողդոջ —

Եվ բազմաղաղակ օրերի լեզուն

Հնչում է այստեղ, որպես մարտակոչ։

Այս աղմկահյուս կյանքի խենթ բոցում

Այրում է սիրտըս սրբազան մի դող,

Հուզում է հոգիս մի վեհ հիացում,

Եվ սարսափելին՝ թվում է դյութող…

Մաշված է կյանքըս վշտում անաղարտ

Եվ տառապանքի օրերում համառ,

Բայց ցաված սիրտըս բացել եմ հպարտ,

Նորից ու նորից սիրելու համար։

Ուզում եմ, վաղվա ցնծության գուշակ՝

Կարոտըս նետած լուսեղեն հեռուն,

Վառե՜լ երգերըս, որպես դրոշակ,

Ու մեռնե՜լ, որպես հերոսն է մեռնում…

Զարթե՛ք, երգեր իմ, ժամ է հնչելու,

Զինելու նորից գնդերը ցրիվ,

Մեռած սրտերը կյանքի կոչելու

Եվ բորբոքելու, զայրույթ ու կռիվ…

Մենության խավար

Մենության խավար զնդանից կրկին

Ես վերադարձա հզոր ու հպարտ,

Եվ ինձ ողջունեց աղմուկը զվարթ,

Ու նոր խնդությամբ այրեց իմ հոգին…

Անխոս տանջանքիս գիշերում անքուն

Իր հուրը վառեց պայծառ մի կարոտ —

Նոր սիրով լեցուն՝ դարձա ես ձեզ մոտ,

Եվ նոր երգեր են հնչում իմ հոգում։

Եկա, որ այստեղ ձեզ համար այսօր

Հըրեղեն խոսքեր կռեմ ու խնդում,

Լսեմ հաղթական մարտի ցնծություն,

Տեսնեմ շարքերը ձեր հզորազոր։

Եվ լուսաբացինք երբ հոգնած լինեք,

Երբ քնած լինեք թշնամուց խաբված,

Արևածագի ցնծությամբ արբած,

Կանչեմ ձեզ, ճչամ՝ եղբայրնե՜ր, ելե՛ք…

ԱՐԵՎԱԾԱԳ

Ես կանգնած եմ վայրի ժայռի կատարին,

Բա՜րձր, բա՜րձր,— հեռավոր ու մենավոր.

Այնտեղ, ցածում, դեռ նիրհում են դաշտ ու ձոթ,

Դեռ խավար է այնտեղ՝ դաժան ու լռին։

Սակայն շուտով կատարներից հեռանիստ

Արևն այնտեղ հուր կըթափե և ոսկի,

Եվ կըցնծան դաշտերը՝ լուռ ու հանգիստ,

Երկիրն անհուն կարոտ կյանքի և խոսքի։

Եվ դու կերգես, զարթնած աշխարհ, իմ առաջ,

Կարձագանքես իմ ողջույնին սիրառատ,

Կըլսեմ ես դարձյալ աղմուկ ու շառաչ

Ու կըսիրեմ հեքիաթային առօրյադ։

Լռություն է, մութ է այնտեղ, սակայն իմ

Սրտում արդեն արշալույս է՝ հարությո՜ւն.—

Ողջո՜ւյն ձեզ մութ ուղիներում երկրային,

Ւմ եղբայրնե՛ր, հեռուներում և բանտում…

                                                                                                         1912

Դու կգաս

Դու կգաս ու կրկին հեքիաթով կդյութես,

Լուսերես կըցրես մառախուղն իմ հոգու,

Ոսկեշող հայացքով և քնքուշ խոսքերով, որ գիտես միայն դու։

Կըփարվես մեղմորեն, կըփռես, կըվառես անթառամ

Կուսական աշխարհիդ ծաղիկներն անծանոթ,

Կընստենք իրար մոտ, և հեռու կլինի առօրյան միաձայն ու աղոտ։

Սև թախիծն՝ իմ սրտից, մութ խոհերն՝ իմ հոգուց կըգնան

Լույսիդ դեմ կըցրվեն ըստվերները մռայլ,

Տառապանքը քեզ հետ՝ քաղցր հուշ, և խոսքերը՝ խորհուրդ կըդառնան, կըհագնեն ուրիշ փայլ։

Մթագին գիշերում, աշխարհում մթամած, խավարում,

Կըվառենք չմեռնող, չմարող կըրակը մեր հոգու,

Մեր ողջույնը սիրով կընետենք և՛ մարդկանց, և՛ երկրին, և՛ հեռուն ես ու դուն։

ՇՇՈՒԿ ՈԻ ՇՐՇՅՈՒՆ

Աշնան մշուշում շշուկ ու շրշյուն,

— Բարդիներն են բաց պատուհանիս տակ,—

Դու ես, որ դարձյալ թախիծով հիշում,

Կանչում ես նորից կարոտով հստակ։

Անտես ու հուշիկ իմ շուրջը շրջում,

Եվ շշնջում ես, և անուշ շրշում,

Պայծառ տրտմությամբ ինձ ես անրջում

Ու գաղտնի սիրով սիրում ու հիշում։

Ամպերը ճերմակ երամով անցան

Թռչունների պես,— լուսեղե՜ն երազ,—

Դո՛ւ ես, որ դարձյալ ժպտացիր անձայն

Քո հեռու հեռվից, անհայտ ու անհաս։

Ջրերն են անվերջ միգում հեկեկում,

— Իմ սիրտն է լալիս կարոտով անհուն,—

Թվում է, որ դու տխրությամբ անքուն

Ինձ ես որոնում աղոտ աշխարհում։

Եվ ժպտում ես ինձ, ակնարկում քնքուշ

Ու գաղտնի սիրով սիրում ու հիշում,

Եվ շշնջում ես, և շրշում անուշ,

Անտես ու հուշիկ իմ շուրջը շրջում։

ԿԱՐՈՒՍԵԼ

Պտտվի՛ր, պտտվի՛ր, կարուսել,

Ես քո երգը վաղուց եմ լսել…

Հեքիաթ էր, և հմայք, և անծիր

Խնդություն մշուշում վարդագույն,

Դու նենգոտ քնքշությամբ ժպտացիր

Արևոտ ժպիտով իմ հոգուն…

Սիրո խոսք, և համբույր, և խոստում…

— Արբեցե՛ք այս անուշ համերգում,—

Արդյոք մե՞նք, թե՝ խոսքե՞րն են ստում,

Արդյոք մե՞նք, թե՝ աշխարհն է երգում։

Պտտվի՛ր, պտտվի՛ ր, կարուսել,

Ես քո երգը վաղուց եմ լսել…

Կար հեռու մի երկիր թովչական,

Արև էր ոսկեղեն աշխարհում.

Շողացին, ժպտացին — էլ չըկան,

Էլ չըկան պատրանքները սիրուն։

Ե՛վ թախիծ, և՛ տրտունջ, և՛ տանջանք,

— Դո՞ւ ես այն, թե՝ աշխա՞րհն է լացում. —

Խավարիր, խաբուսիկ անրջանք,

Հեռավոր օրերի հիացում…

Պտտվի՛ր, պտտվի՛ր, կարուսել,

Ես քո երգը վաղուց եմ լսել…

Կար մի երգ հեռավոր աշխարհում,—

Դու այն երգն ես կրկնում հեռավոր —

«Ես սիրում եմ, դու ինձ չես սիրումս,

Եվ հին են քո խոսքերը բոլոր…

Եվ այն վալսը՝ «Անդարձ ժամանակ»,

Ծառուղին՝ ամայի պուրակում,

Ե՛վ գիշեր, և՛ համբույր, և՛ լուսնյակ.

Տաղտկալի՜, ձանձրալի՜ պատմություն…

Պտտվի՛ր, պտտվի՛ր, կարուսել,

Ես քո երգը վաղուց եմ լսել…

Պարում են խելագար խնջույքում,

— Ով կուզե՝ թող գաղտնիքն իմանա,—

Ոչ վե՛րջ կա, ոչ ըսկի՛զբ այս երգում,—

Երեկ՝ ես, այսօր՝ դու, վաղը՝ նա…

Պտտվի՛ր, պտտվի՛ր, կարուսել,

Ես քո երգը վաղուց եմ լսել…

ԱՌԱՎՈՏ

Այսօր դու քաղցր ես նայում, առավո’տ,

Եվ դյութական է համբույրը քո զով,

Եվ լայն է բացված հեռուն արևոտ,

Ու գինով եմ ես մի նոր երազով…

Ելնել ճանապարհ, խնդուն հեռանալ,

Զվարթ և թեթև թափառել ազատ,

Եվ ո՛չ հայրենիք, ո՛չ տուն ունենալ,

Ո՛չ անուն, ո՛չ զենք, ո՛չ փառք, ո՛չ արծաթ…

Սիրել ու կրկին սիրել խնդագին,

Փայփայել քնքուշ, լինել հարազատ,

Հեռանա~լ, դառնա~լ կրկին ու կրկին,

Անհուն աշխարհում բացսիրտ և ազատ։

Ողջունել սիրով անց ու դարձողին,

Օրհներգել կյանքը, աշխարհին ժպտալ,

Հարազատ լինել ջրին ու հողին

Եվ անհուն սիրով սիրել ու գթալ…

Մութ հավերժության դառնությունն զգալ,––

Եվ թախծել անհուն և անչար լինել,—

Մեռնող մանկան մոտ դառը հեկեկալ,

Բաց շիրմի առաջ ողջ կյանքը օրհնել…

Մեռնել անտրտունջ հնազանդության

Մեղմագին երգով, ժպիտով քնքուշ. —

Զգալ, որ ողջը հեքիաթ է միայն,

Ցնորք է անվերջ, երազ է անուշ…

ՀԱՅՏՆՈԻԹՅՈԻՆ

Գարնան անուշ աղմուկով,

Գարնան երգով դու եկար.

Փայլով, փառքով ու շուքով,

Խնդությունով խելագար….

Սիրտըս անուշ խոցեցիր

Արևավառ քո սրով,

Սև օրերըս այրեցիր

Գեղեցկությամբ ու սիրով։

Սիրտըս լիքն էր մութ մեգով,

Սիրտըս թույլ էր ու տկար,—

Գարնան անուշ աղմուկով,

Գարնան երգով դու եկար…

                                                                   1912

ԻՄ ՑՆՈՐՔԻՆ

Անե՛յլա, ոչ ոք դեռ չի համբուրել

Շուրթերըդ մւսքուր, կուրծքըդ դողդոջուն,

Ո՞վ է քո անուշ աչքերը վառել

Այս աղջամուղջում…

Խավար օրերի երազում դժգույն

Հայտնվում ես դու արշալույսի պես,—

Պոետը քեզ է երազում անքուն

Ու պաշտում է քեզ։

Գեղեցկությունըդ վառված է բոցե

Դաշույնի նըման սև կյանքի վրա. —

Թող կարոտ սիրտըս մահացու խոցե

Եվ թող չերերա…

Գեղեցկությանըդ, որպես մահապարտ,

Երկրպագում է բանաստեղծը միշտ

Եվ ողջունում է խնդությամբ հպարտ

Տառապանք ու վիշտ։

Անե՛յլա, ոչ ոք դեռ չի համբուրել

Շուրթերըդ մաքուր, կուրծքըդ դողդոջուն,

— Ո՞վ է քո ոսկի ժպիտը վառել

Այս աղջամուղջում…

Երբ կյանքը սուր փշերով

Երբ կյանքը սուր փշերով

Կարյունոտե քո հոգին,

Հիշի՛ր, որ սուրբ հուշերով

Շղթայված ես դու մեկին։

Երբ մենք հեռու կըլինենք,

Երբ կանջատվենք առհավետ,

Հիշի՛ր, որ կա սրբազան

Հանդիպումի արահետ։

Հիշի՛ր, որ երբ մի անգամ

Մահին հաղթեց խնդագին,

Էլ չի կարող մոռանալ

Ակնթարթն այն մեր հոգին։

Քո խոսքերը սրբազան

Չեն խավարիլ խավարում,

Շուրջը, շուրջը ամեն ինչ

Կերգե անդարձ քո հեռուն։

Դու կըլինես իմ հոդում,

Դու ամեն տեղ կըլինես,

Որպես քաղցր մի խոկում,

Ե՛վ անմարմին, և՛ անտես։

Մեզ ամեն ինչ այս երկրում

Հմայում է և խաբում,

Բայց կա անհաս մի բերկրում,

Հրաշք-անկարծ հանդիպում…

Երբ կըլինենք մենք հեռու,

Անվերադարձ և օտար,

Հիշի՛ր, որ ինձ մի անգամ

Հավերժաբար դու գտար…

ՀՐԱԺԵՇՏԻ ԽՈՍՔԵՐԻՑ 

Ո՛չ տրտունջ, ո՛չ մրմունջ սգավոր,

Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր ինձ հավետ.

Իմ ուղին միշտ մթին, մենավոր,

Կըգնամ իմ դժկամ ցավի հետ

Ւմ ճամփան՝ անվախճան մի գիշեր,

Ւնձ շոյող ոչ մի շող չի ժպտա.—

Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր, մի՛ հիշիր,

Ինձ այդպես, քրոջ պես մի՛ գթա...

Հուսաբեկ, մութ ու մեգ թող լինի,

Ւմ վերև թող արև չըխնդա.

Լոկ երկունք, լոկ արցունք թող լինի,

Ինձ այդպես, քրոջ պես մի՛ գթա... 

ԱՇՆԱՆ ՄԵՂԵԴԻ

Աշուն է, անձրև... Ստվերներն անձև 

Դողում են դանդաղ... Պաղ, միապաղաղ 

Անձրև՜ ու անձրև ... 

Սիրտըս տանջում Է ինչ-որ անուրախ 

Անհանգստություն... 

Սպասիր, լսիր, ես չեմ կամենում 

Անցած լույսերից, անցած հույզերից 

Տառապել կրկին. 

Նայիր, ա՜խ, նայիր, ցավում է նորից 

Իմ հիվանդ հոգին... 

Անձրև է, աշուն... Ինչո՞ւ ես հիշում, 

Հեռացած ընկեր, մոռացած ընկեր, 

Ւնչո՞ւ ես հիշում. 

Դու այնտեղ էիր, այն աղմկահեր 

Կյանքի մշուշում... 

Դու կյա՛նքն ես տեսել, դու կյա՛նքն ես հիշում — 

Ոսկե տեսիլնե՜ր, անուրջների լո՜ւյս... 

Ես ցուրտ մշուշում. 

Իմ հոգու համար չկա արշալույս — 

Անձրև՜ է, աշո՜ւն... 

1906 

***

Սիրտըս ցավում է անցած գնացած

Օրերիս համար.

— Մեկը շշուկով պատմում է կամաց

Մեկը իմ հոգին տանջում է համառ

Այդ հուշերի մեջ կա մի քաղցր ցավ.

Մի թովիչ երազ.

— Մեկը իմ սիրտը փշրելով անցավ

Ու հեգնությունով նայում է վրաս

Սակայն չեմ կարուղ ես նրան ատել —

Սիրում եմ նրան.

— Ւմ կյանքը մի նուրբ մշուշ է պատել,

Գուրգուրում է ինձ մի լույս ֊հանգրվան...

Մեկը իմ սիրտը փշրելով անցավ.

Օ՜, քաղցր արբանք

— Օըհնըված եք դուք, սեր, ցընորք ու ցավ,

Օրհնըված եք դուք, երկիր, երգ ու կյանք...

ԱՆԾԱՆՈԹ ԱՂՋԿԱՆ 

Լույսն էր մեռնում, օրը մթնում.

Մութը տնից տուն էր մտնում.

Ես տեսա քեզ իմ ճամփի մոտ, 

Իմ մտերի՛մ, իմ անծանո՛թ:

Աղբյուրն անուշ հեքիաթի պես

Իր լույս երգով ժպտում էր մեզ.

Դու մոտեցար մեղմ, համրաքայլ,

Որպես քնքուշ իրիկվա փայլ:

Անակնկալ բախտի նըման,

Հայտնվեցիր պայծառ-անձայն.

Անջատվեցինք համր ու հանդարտ,

Կյանքի ճամփին մի ակնթա՜րթ...

ՀՐԱԺԵՇՏ 

Դու գնում ես՝ չգիտեմ ուր,

Լուռ ու տխուր,

Հեզ գունատվող աստղի նըման։

Ես գնում եմ տրտում-մենակ,

Անժամանակ

Ծաղկից ընկած թերթի նըման։

Դու գնում ես՝ չգիտեմ ուր,

Սրտակըտուր

Լացըդ պահած իմ հայացքից։

Ես գնում եմ լուռ անտրտում,

Բայց իմ սրտում

Ցավ է անվերջ, մահո՜ւ կսկիծ...

Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր

Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր,

Գիշերի պես խորհրդավոր.

Քո մեղավոր, խորհրդավոր աչքերը մութ,

Որպես թովիչ իրիկնամուտ։ 

Քո աչքերի անծայր ծովում մեղքն է դողում,

Որպես գարնան մթնշաղում։ 

Քո աչքերում կա մի քնքուշ բախտի վերհուշ,

Արբեցումի ոսկե մշուշ։ 

Մոլորվածին անխոս կանչող փարոսի շող,

Քո աչքերը հոգի տանջող։ 

Ես սիրում եմ գգվող-անգութ աչքերըդ մութ,

Որպես գարնան իրիկնամուտ։

ԿԱՐՈՏ 

Իմ անվերջ ճամփի տանջանքից հոգնած՝

Ես ննջել էի ոսկեղեն արտում.

Ու ճչաց սիրտըս վայելքից անկարծ

— Թվաց որ մեկը կանչում է տրտում...

Եվ ես արթնացա խնդության ցավից .—

Գիշերվա հովն էր լալիս դաշտերում,

Մութ հեռաստանն էր դժկամ նայում ինձ,

Մենակությունն էր քարի պես լռում...

ՑԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ

Քո հայացքը մոգական

Բորբոքում է քաղցր դող,—

Պարուրիր ինձ կուսական

Հուզումներով քո դյութող։

Ւնձ փաթաթիր որպես ամպ՝

Մութ աչքերըդ մեղմ փակիր,

Ժպտա՛ կրքոտ բերկրությամբ,

Անցավ կյանքըս խորտակիր...

Արյունոտիր շուրթերն իմ,

Սիրտս խայթիր՝ ծիծաղիր.

Թ՛ող աչքերս հեզ մեռնին,

Կյանքս մարիր ու փախիր։

Քո հայացքը մոգական

Բորբոքում է քաղցր դող, —

Պարուրիր ինձ կուսական

Հուզումներով քո գռութող...

ՀՐԱՇՔ-ԱՂՋԻԿ

Հրաշք-աղջիկ, գիշերների թագուհի,
Ճառադայթող քո աչքերով դու եկար,
Ոսկե բոցով լցրիր հոգին իմ տկար,
Հրաշք-աղջիկ, ցնորքների դիցուհի...

Կախարդ լուսնի հրապուրող շողի պես
Դու ժպտացիր գուրգուրանքով սեթևեթ,
Ազատ սիրտըս շղթայեցիր առհավետ,
Հրաշք-աղջիկ, դո՛ւ, միշտ հաղթող ու միշտ հեզ։

Դու մի ցավոտ հիացումի երգ գիտես,
Քո ժպիտում կա խորհուրդի մի փայլանք,
Քո աչքերում կա մի անանց զմայլանք.
Դու չըմեռնող մի վայելքի խոսք գիտես...

Հրաշք-աղջիկ, անհայտ երկրի մանուշակ,
Գիշերային արեգակի ճառագայթ,—
Դու իջնում ես՝ կարող, որպես մահու խայթ,
Քնքուշ, որպես անդարձ բախտի հիշատակ...

Սիրտըս ցավում է

Սիրտըս ցավում է անցած գնացած

Օրերիս համար.

— Մեկը շշուկով պատմում է կամաց

Մեկը իմ հոգին տանջում է համառ։

Այդ հուշերի մեջ կա մի քաղցր ցավ.

Մի թովիչ երազ.

— Մեկը իմ սիրտը փշրելով անցավ

Ու հեգնությունով նայում է վրաս։

Սակայն չեմ կարուղ ես նրան ատել —

Սիրում եմ նրան.

— Ւմ կյանքը մի նուրբ մշուշ է պատել,

Գուրգուրում է ինձ մի լույս ֊հանգրվան...

Մեկը իմ սիրտը փշրելով անցավ.

0՜, քաղցր արբանք։

— Օըհնըված եք դուք, սեր, ցընորք ու ցավ,

Օրհնըված եք դուք, երկիր, երգ ու կյանք...

ՀՐԱԺԵՇՏԻ ԽՈՍՔԵՐԻՑ 

Ո՛չ տրտունջ, ո՛չ մրմունջ սգավոր,

Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր ինձ հավետ.

Իմ ուղին միշտ մթին, մենավոր,

Կըգնամ իմ դժկամ ցավի հետ։

Ւմ ճամփան՝ անվախճան մի գիշեր

Ւնձ շոյող ոչ մի շող չի ժպտա.—

Հեռացի՛ր, մոռացի՛ր, մի՛ հիշիր,

Ինձ այդպես, քրոջ պես մի՛ գթա...

Հուսաբեկ, մութ ու մեգ թող լինի,

Ւմ վերև թող արև չըխնդա.

Լոկ երկունք, լոկ արցունք թող լինի,

Ինձ այդպես, քրոջ պես մի՛ գթա...

Գիշերամութ

Մարգերում իչավ թովիչ կիսամութ,—

Աշխարհը նորից խորունկ է և լայն.

Սահեց լուսնյակի ցոլքը ծածանուտ,

Ու սև ջրերում աստղերը ելան...

Անհաս երկնքից ասեղ առ ասեղ

Ցուրտ ջրերի մեջ սուզվեցին նոքա,—

Դողացին, ընկան — այնտեղ ու այստեղ,

Հյուսեցին իրենց շրջանը ոսկյա...

Լսե՞լ ես արդյոք այս երգը քնքուշ,

Որ մեղմակարկաչ խոսում է չորս դին,

Իրար է խառնում երազ ու վերհուշ

Ու սիրտըդ պարզում քարին ու խոտին...

Լսե՞լ ես արդյոք այս երգը դյութող,

Երբ այրում է քեզ մի անուշ թախիծ,

Երբ քարն ես գրկում, օրհնում ջուր ու հող

Երբ հեկեկում ես անբարբառ բախտից...

Արդյոք կապրե՞ս սիրտըս մաշող կարոտը հեզ

Արդյոք կապրե՞ս սիրտըս մաշող կարոտը հեզ...

Չարտասանված, սրտում թաղված երազներըս աստեղաշող

Արդյոք կապրե՞ս...

Արդյոք կըզգա՞ս սիրտըս այրող սերը երազ...

Այն խոսքերը, այն երգերը, որ քեզ ասել ես չեմ կարող.

Արդյոք կըզգա՞ս...

1904

Իմ գերեզմանին դուք չըմոտենաք

Իմ գերեզմանին դուք չըմոտենաք,

Հարկավոր չէ ինձ ո՛չ ծաղիկ, ո՛չ սուգ.

Հանկարծ կզարթնի ջերմ լալու փափագ,

Սիրտս չի գտնի ոչ մի արտասուք։

Իմ գերեզմանը թող լինի հեռվում,

Ուր մահացել են շշուկ, երգ ու ձայն.

Թող շուրջըս փռվի անանց լռություն,

Թող ինձ չըհիշեն, թող ինձ մոռանան։

Իմ գերեզմանին դուք չըմոտենաք,

Թողեք, որ հանգչի իմ սիրտը հոգնած,

Թողեք, որ լինեմ հեռավոր, մենակ,—

Չըզգամ, որ կա սե՛ր, եւ ցնորք, եւ լա՛ց...

1904

Չարտասանված տխուր խոսքեր

Չարտասանված տխուր խոսքեր,
Որ դողում եք անպատասխան,
Ես սիրում եմ ձեզ, տխուր խոսքեր,
Ձեր թրթիռը կախարդական։
Խենթ հուզումի անուշ խոսքեր,
Պաղ մարդոցից խորը պահված,
Անջատման պես տխուր խոսքեր,
Հոգուս լույսեր մթնշաղվա՜ծ...
Դուք այրում եք, սիրո խոսքեր,
Կարոտիս պես սիրտըս մորմոք
Ձեզ չի գգվի, տխուր խոսքեր,
Ցուրտ աշխարհում ո՛չ ոք, ո՛չ ոք...
Չարտասանված տխուր խոսքեր,
Դուք չեք մեռել, դուք չե՛ք մեռնի,
Դուք այրում եք, սիրո խոսքեր,
Որպես խայթը սեւ եղեռնի...

                                                                                1904

Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր

Ես սիրում եմ քո մեղավոր աչքերը խոր,

Գիշերի պես խորհրդավոր.

Քո մեղավոր, խորհրդավոր աչքերը մութ,

Որպես թովիչ իրիկնամուտ։

Քո աչքերի անծայր ծովում մեղքն է դողում,

Որպես գարնան մթնշաղում։

Քո աչքերում կա մի քնքուշ բախտի վերհուշ,

Արբեցումի ոսկե մշուշ։

Մոլորվածին անխոս կանչող փարոսի շող,

Քո աչքերը հոգի տանջող։

Ես սիրում եմ գգվող-անգութ աչքերըդ մութ,

Որպես գարնան իրիկնամուտ։

1904-1905

Քո աչքերի դեմ իմ աչքերը՝ կույր

Քո աչքերի դեմ իմ աչքերը՝ կույր,
Կա քո հոգու մեջ անթափանց մի մութ,
Քո մութ հայացքում կա մի քնքուշ սուտ՝
Քեզ միշտ թաքցնող մի նուրբ վարագույր...
Փակ են քո սրտի հեռուներն իմ դեմ,
Հավետ քեզ կապված՝ քեզ օտար եմ ես.
Երբ խենթ խնդությամբ փայփայում եմ քեզ՝
Ե՛վ սիրում եմ քեզ, և՛ քեզ չըգիտեմ։
Փակ են քո սրտի հեռուներն իմ դեմ,
Քո աչքերի դեմ իմ աչքերը՝ կույր.
Քո հոգու վըրա կա մի վարագույր,—
Ո՞վ ես դու, ո՞վ ես,— բնավ չըգիտեմ...

1904-1905

Եվ մոռացված և անմոռաց հեքիաթներ

Եվ մոռացված և անմոռաց հեքիաթներ,
Լույս հնչյուններ, որ դողում են աշխարհում,
Քնքուշ աստղեր, որ վառվում են ու մարում.
— Կյա՛նքս, նա էլ մի լուսեղեն հեքիաթ էր...
Ճառագայթներ, որ շողացին ու չկան,
Մթնշաղի ուրվագծեր նրբահյուս.
Կյա՛նքս, հեռվում անհայտ կորած մի հեզ լույս,
Որ չի վառում ո՛չ անցյալը, ո՛չ ներկան։
Հեռածավալ անհայտներում պահվտած
Գալիք օրերն անհուն, անտես խավարում.
— Կյանքս հավետ քեզ անծանոթ տաճարում
Կանթեղի պես առկայծում է քո դիմաց...

1905

Ինձ թաղեք, երբ կարմիր վերջալույսն է մարում

Ինձ թաղեք, երբ կարմիր վերջալույսն է մարում.
Երբ տխուր գգվանքով արեգակը մեռնող
Սարերի արծաթե կատարներն է վառում,
Երբ մթնում կորչում են ծով ու հող...
Ինձ թաղեք, երբ տխուր մթնշաղն է իջնում,
Երբ լռում են օրվա աղմուկները զվարթ,
Երբ շողերն են մեռնում, ծաղիկները — ննջում,
Երբ մթնում կորչում են լեռ ու արտ։
Իմ շիրմին դալկացող ծաղիկներ ցանեցեք,
Որ խաղաղ ու հանդարտ մահանան.
Ինձ անլաց թաղեցեք, ինձ անխոս թաղեցեք.
Լռությո՜ւն, լռությո՜ւն, լռություն անսահման...

1905

Սև գիշերն է գրկել ինձ, մութն է պատել իմ ուղին

Սև գիշերն է գրկել ինձ, մութն է պատել իմ ուղին,
Քեզ եմ կանչում ես նորից, իմ հեռավո՛ր, իմ անգին...
Ես մոլորված մի կրակ, ես անհաստատ մի հոսանք,
Վիհե՜ր, վիհե՜ր անհատակ — տրտմություն ու ափսոսանք։
Օտար, երկիր, օտար հող, թախիծով լի երազներ,
Անրջանքներ մեղմ մարող, անվերադարձ հիացքներ։
Քաղցր է մութը քո գրկում, լույսը սև է առանց քեզ.
Այնպե՜ս մեղմ ես դու գգվում, դու լուսեղեն ես այնպե՜ս։
Դու իջնում ես որպես հուշ, որպես ուրիշ կյանքի լույս,
Քո հայացքում կա անուշ մեղմություն ու արշալույս։
Սև գիշերն է գրկել ինձ, մութն է պատել իմ ուղին,
Քեզ եմ կանչում ես նորից, իմ հեռավո՛ր, իմ .անգին...

1907-1908

Օտար երկնքի կամարների տակ

'

Օտար երկնքի կամարների տակ
Երազիս տեսա մի չքնաղ աղջիկ.
Ես՝ մի աղքատ մարդ մոլորաշրջիկ,
Նա՝ երկնից թռած լուսե հրեշտակ...
Ես ընկած էի օտար աշխարհում,
Անարև երկնի կամարների տակ,
Մեկը փայում էր իմ սիրտը մենակ
Եվ իմ մութ հոգում լույսեր էր վառում։
Մեղմ ու սիրագին ժպտում էր նա ինձ
Օտար կողմերում, լայն ճամփի վրա,
Ես լսում էի խոսքերը նրա
Եվ անուշ լալիս իմ անուրջ բախտից...

1906

ԳԱՐՆԱՆ ՔԱՂԱՔՈՒՄ

Լցվում է փողոցն աղմուկ ու շարժում,

Դալուկ դեմքերին ծաղկում է ժպիտ,

Փայլում են տներն արևի փոշում,

Երկինք են պարզվում ծառերը վտիտ...

Դեռ չըչորացած բուլվարի վրա

Ճչում են զվարթ մանուկն՚երն արդեն.

Բոլոր խոսքերը խորհուրդ են հիմա

Եվ հայացքները նետ են իրար դեմ...

Մայթի քարերը հարազատ են քեզ —

Քեզ նոր է թվում երգը հնամյա.

Ազատ է հոգիդ, անչար է և հեզ,

Եվ տխրությունըդ անուշ է հիմա...

Ժպտուն աղջիկներ՝ ծաղիկների պես,

Տիկիններ շքեղ և ծիծաղելի —

Բոլորը հիմա սիրելի են քեզ,

Ամեն ինչ անուշ խորհրդով է լի...

Մեռած սրտերն էլ, ծաղիկների պես,

Բացվում են հիմա արևի փոշում.

Մի քաղցր հուզում արբեցնում է քեզ,

Ու, հոգսով մղված՝ հոգսըդ չես հիշում...

Օրհնությո՜ւն քեզ, ե՛րգ, և երա՛զ, և սե՛ր,

Օրհնությո՜ւն քեզ, կյա՛նք անուշ և անհուն,

Օրհնությո՜ւն և քե՛զ, տանջանքի գիշեր,

Եվ երկունք, և մահ — փա՛ռք և օրհնությո՛ւն...

1912

 ԵՐԿՈՒ ՈՒՐՎԱԿԱՆ

Ես եմ, դու ես, ես ու դու

Գիշերում այս դյութական,

Մենք մենակ ենք,— ես ու դու

Ես էլ ղու եմ՝ ես չըկամ...

Չըկան օրերն ահարկու,

Չըկա ժամ ու ժամանակ,

Ուրվական ենք մենք երկու

Միշտ իրար հետ, միշտ մենակ...

Մոռացել ենք անցյալում

Տրտունջ, թախիծ ու խավար. —

Մի ուրիշ լույս է ցոլում

Մեղմ ու անուշ մեզ համար...

Ես եմ, դու ես, ես ու դու

Գիշերում այս դյութական,

Մենք մենակ ենք — ես ու դու,

Ես էլ դու եմ՝ ես չըկամ...

ԽՈՐՀՐԴԱՎՈՐ ՍԵՐ

Իմ մեռած հարսնացուն ամեն օր,

Երբ խաղաղ երեկոն է փռվում,

Հայտնվում է անհայտ, հեռավոր

Իր երկրից ու կրծքիս է փարվում։

Մեռնելիս նա ասաց՝ ես կըգամ,

Մեկնելիս նա թողեց մի ավանդ.

Ու գալիս է որպես ուրվական,

Փայփայում է իմ սիրտը հիվանդ։

Համբուրում է շուրթերը իմ ցուրտ,

Շշնջում է խոսքեր դյութական,

Ինձ հայտնում է պայծառ մի խորհուրդ

Ու նորից շշնջում՝ ես կըգամ։

Երբ մեռնում են ճիչերը շփոթ

Աղմկոտ քաղաքի մարտկոցում,

Լուսերես նա նստում է ինձ մոտ

Ու հետըս երազում ու լացում։

Իրար հետ կյանքի երգն ենք լսում,

Իրար հետ ամեն օր մինչև լույս

Թովչական երազներ ենք հյուսում

Ու դյութված շշնջում — արշալո՜ւյս...

ԱՔՍՈՐԱՎԱՅՐՈՒՄ

Լուռ է գիշերը։ Սառույց է ու ձյուն... 

Պաղ լռությունը մռայլ է ու չար.

— Զարթիր, ըղձալի գարնան շառաչյուն,

— Պայթիր, փոթորիկ, կարող ու պայծառ։

Լուռ է երկիրը։ Երկինքը ամպոտ.

Մեկը թախծագին նայում է հեռուն, 

Մեկը կանչում է՝ «Զարթի՛ր, առավոտ», 

Ու շղթաներով աղմուկ է հանում... 

Ու մի արձագանք... գիշեր է ու ձյուն... 

Հանգիստ ննջում է մռայլ շրջական

— Շողա, վրեժի մահաբեր դաշույն

— Հնչիր, փոթորիկ ժողովրդական...